Бо хүн «ТА»-ның аалчызы — Виктория Тас-оол. Ону Тывада билбес кижи чок. Виктория дээди эртемни чедип алгаш, «Тыва» телеканалга ажылдап, дыка хөй дамчыдылгаларны белеткээн. Ак-көк экраннарда В. Тас-оол көзүлбейн баргандан бээр элээн үе эрткен. Амгы үеде ооң амыдырал-чуртталгазы номчукчуларга солун чадавас.
Ол Чадаананың дугаары 1 школазын 2003 чылда дооскан. Санкт-Петербург хоорайга А. И. Герцен аттыг күрүнениң башкы университединче өөренип киргеш, 2009 чылда филологияны магистр эртем чадалыг доос­кан.
3-кү курстан тура-ла, аңгы-аңгы черлерге ажылдап эгелээн. 2006 чыл­да төрээн школазынга практикалап келгеш, бир-ле дугаар күш-ажыл дептерин ажыткан. 2008 чылда школазынга катап база практикалап келгеш, англи дыл, орус дыл башкызы болуп түр када ажылдаан.
— Вика, сургуул үелериңерни сонуургадып көрүңерем?
— Дыка ковей улус студент чылдарын эң солун, хөглүг, аянныг чылдар деп санаар болгай. Мен орта хөг­леп турганым сагынмас мен. Өске талазы-биле сайзырап, улуг чуртталгаже далашпас болза эки деп, ада-ием, башкыларым-даа чагып чораан. Сактыр-ла чүүлүм – төнмес-батпас кичээл­дер, өөренир бөлүүмге чаңгыс-ла борбак ырак черден келген кижи болгаш, өскелерден чыда калбас, бак диртпес дээш кызып-ла турган мен. Бичии-даа сула салдынмас, өскээр чардыгар харык-даа чок, шыңгыы негелделиг университет чүве. Чамдык сагыжы амыр кижилер ышкаш чоруп тургаш, күш четпейн, бо кижи-даа чана берейн деп бодаптарымга, оорга-мойнум ыятканымдан изиш дээр турган. Нарын шылгалдаларны эртип тургаш, чогум эки демдектерге доозуп алганымга өөрүүр мен. Шынарлыг билиглерим — дээди өөредилге черимниң ачызы.
2009 чылдың эгезинден чайга чедир эртем-шинчилел ажылын кылбышаан, Санкт-Петербург хоорайга бир өг-бүлеге дузалажып, бичии школа назылыг ийи чаш уругларын хайгаарап, өөредип, кижизидип акшаны ынчаар ажылдап ап турган мен. Чүткүлдүг харыысалгалыг кижи аргазын тыва бээр.
— Дээди эртемни чедип алгаш, каяа ажылдай берген силер?
Төрээн черимге чанып келгеш, ай четпейн, телевидениеге ажылдай бердим. Дүрген ажыл тыварын кызып, далажып турганым сактыр чордум. Башкылар хөй эвес акшаны ажылдап турары бичии-даа чажыт эвес. Хөөкүй авам кызып тургаш, боду орта амданныг аъш-чем чивейн, мени доостуруп алган. Хүннер анаа-ла куруг эртип туруп бээрге, девиденчиг чорду. Телевидениеже ажылдай бергенимге, өөрүүр чордум, чүге дизе олар меңээ бүзүреп, кызымак кижи деп чүвени эскерген. Аңаа ажылдап киргеш, удаваанда бирги ажылдап алган акшам алгаш, дыка өөрүп турдум.
— Телевидениеге көрүкчүлерниң сонуургалын хаара туткан, хөй-ле шаң­нал-макталдарлыг, чедиишкинниг жур­налистерниң одуруунга ажыл­дап тур­ганыңар уттундурбаан. Ам бо үеде кайда ажылдай бергениңерни номчукчулар сонуургаар боор.
— Ам бо үеде Росгвардияның ТР-де эргелелиниң парлалга албанының удуртукчузу кылдыр ажылдап турар мен. Бодумнуң кызылым-биле чедип алган үнелелдерим көвей, ону дөгерезин чугаалаары эпчок. Оларны улус­ка көргүзеринден эпчоксунар мен. (Каттырар)
— Өг-бүлеңерни таныштырып көрүңерем.
— Амдыызында өг-бүле тутпаан мен. Мээң өг-бүлем – мээң хан-төрел кижилерим.
— Хостуг үеңерде чүнү кылырынга ынак силер? Россиядан дашкаар чурттар кезип, дыштаныр-дыр силер бе?
— Хостуг үемде анаа тайбың, шыпшың оран-савамга олуруксаар мен. Бажың ажылдары кылып орарымга, азы чоок кижилеримге дузалажып халыырымга, сагыжым ажып кээр.
Янзы-бүрү черлер кезип, дыштаныры база сеткилимге кирер. Парижке четкен мен. Германия, Польша, Чехия, Люксембургка база четкилээн мен. Бо аян-чоруктардан өңгүр чараш сактыышкыннарлыг арткан мен. Даштыкы дылды эки билир боорга, чиик болур чорду. Ол чурттарның хоорайларын хостуг кезип, улус-биле чугаалажып чоруурга, аянныг-даа чорду.
— Силерниң амыдыралыңарны эскерип көөрге, үргүлчү кижилерге дуза кадып, буян чедиргениңерни бо-ла дыңнап болур.
— Кижилерге эки чүүлдү кылгаш, бодум болганчок-ла уттуптар чаңчылдыг кижи мен. Удаа-дараа аңгы-аңгы берге байдалдарга таварышкан өг-бүлелерге дузалажып, өскелерни база эриг баарлыг болурунче кыйгырып чоруур мен. Чижээ, чайын хамчыктыг аарыг нептереп турар үеде, хөй-ле кижилер ажыл чок артып, түреп турган. Ол үеде ажылдаар черимде удуртукчум Андрей Кука-биле сүмелешкеш, улуг дузаламчы акциязын организастаан бис. Бистиң шериг албанныг коллегаларывыс кыска үе дургузунда аъш-чемни хааржак-хааржаа-биле эккеп турдулар. Чамдык­тары боттарының дузаан дүжүдүн безин харамнанмааннар. Оода 5 хире өг-бүлеге дузадан чедирээлиңер деп бодаан улус бис, чыып-чыып кээривиске, бир өрээл сыңмайн барган. «Кады бис» деп акцияның идепкейжилери-биле Ниити-российжи Улусчу фронтуга шуптузун хүлээттивис. Бистиң белектеривиске чон өөрүп, четтиргенин илередип, ажылче-даа долгап шаг болган.
Кижилерге дуза чедириптер арга бар-ла болза, чыда калбазын кызыдар мен. Чүгле ол дугайын чарлаттынган ажыы чок. Биче сеткил-биле кылдынган дуза, хөй-ле назыннарымда эки үүле болуп чорзун деп тейлээр мен.
— Кижилерниң аажы-чаңында чүнү онзалап көөр силер? Силерге оларның таарымча чок талазы чүдел?
— Кижизиг, хүндүлээчел аажы-чаңныг кижилерни чарашсынар мен. Ада-иезин хүндүлеп, оларны кымдан артык кадагалап чоруур улусту көөрге, сагыш-сеткил көдүрлүр.
Туразы улуг, думчук бора, аксы-мурну кайда-чүде, адааргак сеткилдиг кижилерни көргеш, муңгараар мен. Бо шагда улус мелегей чүве чугаалаарындан болгаш чон мурнунга чараш эвес алдынарындан ыятпас апарган. Бодун шеглеп, орталандырып чоруур болза эки. Даштындан көөрге, кылаң тас, кеткен хеви тускай, арны-бажын хере-соп, карак-кулаан көвей акша-биле чараштадып-даа алган болза, аксын ажыдарга, хир-чам үнер, сагыжы паш хөөзү дег кара болур апарган. Чугаалангаш ол таптыг чугааланый албас, сөстери четпейн баар, мээзи хензиг ышкаш, ынчалза-даа өскелерни бактап турда хамык­тың мурнунда кижилер, эңме-тикчок. Бодун бодаар, бодун өскелерден бедик кылдыр салып чоруур кижилер, боданыр болза эки деп санаар мен. Кымның-даа сөөлү — чаңгыс черде деп чүвени утпас болза эки. Кижи бүрүзү сеткилинде кайы хире хөй чырык бодалдар, кылдынныглар чыып алганыл, ооң-биле «санажыр».
Ынчангаш бо берге үеде, бир-ле дугаарында, кижи болуп артары чугула. Бот-боттарывысты деткишпес болзувусса, бо аарыгдан адырлырывыс элек.
Биеэги чуртталга, ам кажан-даа турбас деп бодаар чордум. Делегей өскерилген, чыл бурунгаар көңгүс өске, хостуг байдалга турган бис.
— Бо айда Иелер хүнүн демдеглээр болгай бис, ынчангаш аваңарга, чоок кыс улузуңарга чылыг-чымчак сөс­терни «Тываның аныяктары» солунун таварыштыр чедирип болур силер.
— Авам ажы-төлүн, бистерни, чаас­каан өстүрүп каан. Ооң кады төрээнн­нери бисти азыражып чораан. Ылаңгыя угбаларымга четтиргеним илередир-дир мен. Берге-ле чылдар турган… Авам боду быжыг туруштуг кижи болгаш, өскелерден тудак чок кылдыр уругларын азырап каан. Кызыл күжү-биле ажылдап, берге амыдыралды көрген кижи…
Бичиимде авамны школаже бо-ла эдерер турган мен. Ол дыка чараш кижи – чиңге дурт-сынныг башкы кабинетке кирип кээрге, өөреникчилери шупту бир дең туруп кээр. Ону көргеш, чоргаарланып, чарашсынар турган мен. Авамның өөреникчилерге тема тайылбырлаары чедингир, билиг бээри шыырак. Ат-алдар-даа сүрбейн, арыг сеткилинден ажылдап чораан.
Ооң кол шаңналдары – шынарлыг билиглерни чедип алган көвей-көвей өөреникчилеринде. Авам ышкаш башкылап ажылдаза деп бодаар турган мен.
Бо чуртталгада ада-иени кым-даа, чүү-даа солуп шыдавас. Аваларга быжыг кадыкшылды күзеп тур мен. Ажы-төлүңер силерни кезээде өөртүп чорзун!
Алдынай СААЯ
#тыванын_анеыяктары_сылдысчыгаш