Айдың, Алдынай Монгуштар хуу сайгарлыкчы ажылын 8 чыл бурунгаар эгелээннер. Оларны кыска хуусаа иштинде бут кырынга туруп келгеннерниң бирээзи деп болур. Чүге дээрге олар орулганы бирги черге салбайн, а чонга эптиг, сагыш- сеткилден хандырылганы бурунгаарладып ажылдап эгелээннер.
— Кандыг-даа ажылды кылып эгелээш, оон каш акша ажылдап алырын бодап кылыр болза, чогумча чок болур деп бодаар мен. Ажылын шынарлыг, ак сеткилдиг кылып-ла турар болза, ол өөрээн кижилерниң сеткили оон-даа хөй кылдыр эглип келир деп чүвени херек кырында көрүп чор бис. Акша дугайын шуут бодавас дээр болза база шын эвес, ынчалза-даа акшаны, орулганы бир дугаар черге салбас болза эки – деп, өгнүң херээжен ээзи сеткили-биле үлешти.
Монгуштар — бо хүнде 6 аңгы амгы шагның хөй-ниити чемненилге черлериниң ээлери. «Паста», «Рыба», «Ваниль» кафелер болгаш чагыг езугаар чем чедирилге черлери бар. Чаа чылда 7 дугаарын ажыдарын планнап турарлар. 2012 чылдан эгелеп черле бодап чорааны күзелин бүдүрүп кирипкеннер. Алдынай ийи дээди эртемиг-даа болза, ажылдар сагыжынга шоолуг кирбес болган. Ооң сөөлгү ажылдап турган чери душ бооп хагдына берген… Бир чыл ишти бажыңга ажыл чок олурары аңаа дыка берге болган. Ол үе иштинде улуг хоорайларда ышкаш чараш, чүгле хырын тоттуруп алыр эвес, аянныг кылдыр дыштанып олурар черлерден Кызылга база кылып көрзе деп күзелин иштинде бодап каап турда, хенертен ону боттандырар арга тыптып келген. «Өөм ээзиниң угбазы, кунчуум, биске дыка дузалаан. Чемненилге чери кылыр оран-саваны, саң-хөөнү биске бергеш, ажылдаңар дээн. Анаа-ла биске идегеп, улуг деткимчени көргүзерге, ооң бүзүрелин хандырып, кызып ажылдаары арткан. Бир чыл бажыңга олурупкан кижи улуг сонуургал, чаа тыныш-биле амырап ажылдап кирипкен мен». Оон чоорту өөнүң ээзи Айдың база ажылындан үнүп алган.
Чүгле боттан хамааржыр
Эгезинде кылып шыдаар хире шупту ажылдарны боттары кылып турган. Барааннаар, шала, аяк-сава чуур, поварга дузалажыр дээш оон-даа өске. «Бергелер турган, ам-даа туруп кээр. Чүгле кижиниң бодундан хамааржыр. Бир бергедээшкин кээрге-ле буруулуглар дилеп, мыйыңайнып турбайн, харыысалганы бодунга ап алыры эң кол. Чүнү меге кылып турар мен, чүде бүтпейн турар деп чылдагаанын ыяк тыпкаш, ону узуткап кириптер. Ону шиитпирлеп алырга, оон өске айтырыглар тургустунуп келир. Ажыл экижип, өрү дүндүкке келгеш база туруптар. Ам кандыг солун чаа, ажыктыг чүүл кылыптарыл деп, кезээде дилээшкинде турар. Сайзырал төнчү чок деп бодаар мен. Түңнелдиг эки ажылдың бир кол чажыды — ажылдакчыларның эртем-билии. Ынчангаш эки ажылдап, эки көргүзүглерни эккеп турар специалист Москва, Абакан дээш өске-даа хоорайларже курстарга өөренип, билиин бедидип турар. Оон аңгыда солун, чаа чүүлдер тывары-биле улуг хоорайларда рестораннар-биле дуржулга солчулгазын база организастап турар бис. Амгы үеде онлайн курстар база бар. Ол бүгү хемчеглер шупту өртектиг. 90 муңдан 150 муң хире төлевирлиг болур. Өөренир акшаны боттарывыс төлеп турар бис» — деп, ол чугаалады.
Деткимче чугула
Амгы үеде Айдың Александрович саң-хөө талазын, а Алдынай Адар-ооловна удуртулга ажылын харыылап турар. Оон аңгыда улус-чонга ачы-дузаны эки тура-биле көргүзүп чоруурлар. Бай-Тайга кожууннуң Тээлиде парк төптерин, Сүт-Хөлдүң Алдан-Маадырга бичии уругларга ойнаар шөлчүгешти кылганнар. «Амыдыралын экижидери-биле чүнү-даа канчанмайн, анаа-ла оон-моон ажык-кончаа манап, биске бээр ужурлуг деп бодалдыг, манаашкында олурар кижилерге дузалажыксавас бис. Кызып ажылдап, күжүн үндүрүп чоруур, чедиишкиннерлиг улусту деткиксээр бис. Шупту чүве акшада эвес болгай. Тергиин өөредилге, спортка, уран чүүлге чедиишкиннер база кызымак ажыл-дыр. Ынчангаш ындыг уругларны боттарывыс хайгаарап тыпкаш, өг-бүлези-биле биске кээп дыштанырынче чалап турар бис. Өөм ээзи спортчу кижи болгаш, спортчуларны дыка деткиир. Чамдыкта чедиишкиннерлиг уруглар бисче бижиңер дээш, оларның аразындан төлептиин шилип ап-даа турган бис. 6 аңгы кафеде хууваап каан, уран чүүлде, спортта, өөредилгеде уругларны тус-тузунда боттары тып, кады ажылдап турар кылдыр. Оон аңгыда пандемияның бирги чалгыында чем чагыткан чагыгчыларывыстың артыкшылдыг кылдыр берген 50 рубльдерин неделя иштинде чыггаш, эмчилерге пиццалар чедирип берип турдувус. Ол акцияга чон идепкейлиг киришкен. Ол үеде чемненилге черлери хагдынганындан чамдык ажылдакчыларывыс ажыл чок арткан. Сайгарлыкчыларны деткиир төп 7 ажылдакчыга чаңгыс удааның 11 муң түңнүг деткимчезин көргүскени ол-даа болза дыка эки болган. Бисте албан езу-биле 20 ажылдакчы хаара туттунган. Эки, кызымак, сонуургалдыг ажылдакчыларны черле демдеглээрин кызыдар бис. Частырыг кылбас кижи дээрге чүнү-даа кылбас кижи-дир. Шын эвес чүве кылыпкан болза ону моон соңгаар катаптавазы чугула деп ажылдакчыларывысты чагыыр бис. Кезээде шупту чүве тулган боор деп чүве чок — деп, Алдынай Монгуш сагыш-сеткилин ажытты.
Бичии чажыттар
Өйлеп-өйлеп, бир чажыт аалчыны кафелерниң салбырларынче чорудар. Ооң сорулгазы бүгү байдалды анализтер көөрү: оран-сава ишти чырык-чылыг бе, хөгжүмнүң даажы дыштанып олурарынга шаптык эвес бе, чемниң изиг-соогун, амданын, чагыгны үр болгаш хүлээп алган бе, чемни үр манаан бе дээш шупту талазын хайгыылдаар. Чажыт аалчының чагыын ээлери төлеп турар.
Чыл санында бир үелиг эдилелди ойнап турар. Бо удаада Ыраккы Каа-Хемде чаа чедирилге салбырын ажыдып алганынга розрыгыш эрттирип турар. Тиилекчи «Айфон» телефонга төлептиг болур.
Ажылдакчылары аар өртектиг өрээлдер, бажыңнар хөлезилеп чурттап турарын көргеш, чиик өртекке хөлезилеп чурттаар кылдыр хөй-ниити чуртталга бажыңын тудуп, эптиг байдалдарны тургузар күзел оттуп келген. Келир чылын боттандырарын кызыдар планының бирээзи.
Өг-бүле
Алдынай, Айдың Монгуштар студент чылдарында-ла өг-бүле болуп чурттай бергеннер. 2 оглу — оларның чоргааралы. Оолдарынга үе эвээш артарын билир болгаш, кежээки кады турар үезин олар ажыктыг кылдыр эрттирерин бодаарлар. Ажы-төлүнүң сагыш-сеткилин билип алырын кызып, белекке эвес — бергээ өөредип чоруурлар. Чуртталгада шупту чүвени боду чедип алыр дээрзин угаадып, амдан эгелеп келир үеже көрүжүн, сонуургалын, кым болурун бо-ла чугаалажы бээрлер. Ачазы оолдарын бодунуң үлегери-биле спортка хандыкшылдыг кылдыр өөредип турар.
Чаа чыл — өг-бүлениң байырлалы. Олар база шупту өг-бүлелер дег Чаа чылдың столун белеткээрлер. Чыл санында хажыттынмас бижиттинмээн дүрүмнерлиг. Ол дээрге Чаа чылдың столунга «Сельд под шубой» салат, манчы, хуужуур албан турар. Оолдарының ынак чеми чимистен кылган салат. Ону авазынга дузалажып, боттары кылып турар апарган. Бичии уругларга Соок-Ирейниң белээ чокта, кандыг байырлал болурул аан.
Темир-Хаан биле Айхан баш бурунгаар чылды өттүр эки өөренгенин, ада-иезинге дузалажып турганын, кандыг белек манап турарын Соок-Ирейге чагаа кылдыр бижиир чаңчылдыглар.
Чаа чылдың коңгазы 12 катап эткен соонда, адашкылар үжелээ чаңчыл езугаар салют чазылдырып үнгеш кирип кээрге, Соок-Ирек белектерни шиви адаанда сала шаапкан турарын олар билир.
Бажың иштин өөрүшкү, каткы-хөг дола-ла бээр. Хуулгаазын эки чүүлдерге болгаш бодунга бүзүрээр уругларның келир үези чырыткылыг болурунга Алдынай бүзүрээр.
Алдынай Монгуш «2020 чылда хөй-ниити чемгерилгезинге Тываның тергиин хуу сайгарлыкчызы» атка төлептиг болган. Монгуштар ук шаңналды 2018 чылда база чаалап ап турганнар. Оон аңгыда чоннуң үнү-биле «Тергиин хуу сайгарлыкчы-2020» мөөрейге 3-кү черни ээлээннер.
Аржана ЧАМЗЫРЫН
#поддержкамалогобизнеса #тыва #тыванын_аныяктары
