Арага кижилерге дыка улуг хораны чедирип турарын билир бис. Ооң салдарындан та чеже кижи өлүп, амыдыралын баксырадып, будалып, чаш ажы-төлүн хилинчектеп, херек үүлгедип, кара-бажыңче кирип, машина озал-ондаа кылып, кады чораан улузу, боттары-даа чок болуп турар чүве. Арага дээрге кижилерниң коргунчуг дайзыны, тайбың чурттап олургаш-ла, ол дээш кыр­лып турар бис.
Шак мындыг чүүлдерни болдурбас дээш, араганың хоразының дугайында Республиканың туберкулезка удур диспансериниң фтизиатр эмчизи Анай-Хаак Сан-Хоо «ТА»-ның номчукчуларынга тайылбырны кылган.

Арага деп чүл?
Арага дээрге хоран, наркотик-тир. Кижи, аңаа чаңчыга бергеш, ижиксээр, оон адырлып шыдавастай бээр, оон-на амыдыралы будалганы ол. Наркотиктерни хоруп каан, ону кылып, садып-саарар болза, дораан хоойлу езугаар шиидип каар. А арага база наркотик-даа болза, ону хостуг садып турар. Мону черле эде көөр үе келбээн бе? Мен бодаарымга, спирт, водка дээн ышкаш, улуг градустуг арагаларны үндүрерин, садып саарарын хоруур болза эки.
Арага ижери чурумнуг, хемчээл­диг. Ону билбес болзуңза, аңаа алзып алыр сен. Ол сеңээ хоран бооп, дайзының апарып, сени бодунче чоорту чыыра тыртып, эжелеп, угаан-медерелиң албаарадып, сени дириг амытан чадазынче шилчидип эгелээр. Аңаа алыспас дээш, араганы чүгле херек таварылгаларда, ёзулалдар, куда-дой болган черлерге хөй эвести ижип, ийи- үш дугураан-биле кызыгаарлаттынып, харын-даа шуут ишпес болза эки.

Араганың биске чедирип турар багай салдары ону ижип билбезивистен болуп турар. Ынчангаш кижи бүрүзү ону медерелинге сиңирип, бодап чоруур болза эки.
База ол ышкаш арага, таакпы, наркотиктер кижиниң кадыынга улуг хораны чедирип, организмде кижиниң амы-тынынга эргежок чугула органнарга улуг айыылдыг. Чүге дизе шак бо хоралыг чаңчылдар багай салдарлыг болуп, кижиниң кадыын баксырадыр, хөлүн эрттирер болза, кижи өлүп хорап болур, ол чажыт эвес.
Арага аарыы (алкоголизм) — ол дээрге дыңзып турар өлүмнүг аарыг, аарыг үезинде кижи арага аймаан ооң кадыынга болгаш амыдыралынга хора чедирип турар турбуже, ижерин уламчылап турар. Арага аймаан буруу ажыг­лаанында, чоорту кижиниң бодунуң бодун ап чоруурда, барымдаалаар чүүлдериниң, “мөзү-шынар каржыланыры”, сагыш-сеткилдиң дорайтаашкыны кудулаары болур.
Арага — угаан сээдеңнедир суксун. Кижи деп амытан хемчээлин бодавайн ижипкен үезинде медерелин оскунуп, аас-домаа долгажып, мага-боду бодун дыңнавастай бээр. Арага-биле эштежип чорааш, амы-тынындан чарылган кижилерниң саны көвүдеп турар.
Арага ижери дээрге хоочураан аарыг. Алкоголизмден аарый берген кижилер эмнээшкинниң эге чадазында аарый бергенин угаап билбес болур. Ол алкоголизм­ниң бир ылгавыр демдээ. Алкоголизмден аарып чоруур улустун иммунитеди кошкак болур, янзы-бүрү аарыглардан аарып болур: угаан-медерел аарыы, ижин-баар, өкпе-чүрек, бүүректер дээш шуптузунга дээр.
Ижер-ишпези – кижи бүрүзүнүң бодунуң шилилгези. Ынчалза-даа арага аймаан ижер мурнунда шыңгыы боданыңар! Чүнүң-даа мурнунда бодуңарны эвес, а чаныңарда улузуңар дугайында бодаңар, чүге дизе силер, бир дугаарында, оларга хора чедирип турар силер, а ооң соонда – бодуңарга!

Аза сартыы болур арагага алдыртпайн, өгбе камгалалындан туттунуп, ёзу-чаңчылдарывысты сагып, кайгамчыктыг чараш, аас-кежиктиг, өөрүшкү долган амыдыралды эчизинге чедир эдилээлиңер.

Арагадан хамаарылгалыының эрте диаг­ностиказы:

 Арага аймаан ижерин эвээжедир оралдажыышкын силерге турган бе?

Силерни долгандыр турар улус арага аймаан эмин эрттир хөй ижеринге буруудадып турган бе?

✅Арага аймаан эмин эрттир ишкени-биле, силер бодуңарны буруудадыр бодал турган бе?

✅ Эртенги үеде бодуңарның багай байдалыңарны эдери-биле, арага аймаан ижип эгелээн таварылга бар бе?

✅Айтырыгның ийизинге чөпсүнген харыы болган болза, арага аймаа- биле холбашкан берге айтырыг бар дээрзин тодарадып болур.

Валерия КОНГАР