Азаның бичези кончуг
Бора-Тайга суурнуң школазының ортумак клазының өөреникчизи Шораанның чажындан тура, спортка хандыкшылдыын башкылары эскерип, ол чедиги класстың өөреникчизи турда, школаның улуг класстар өөреникчилери-биле кады Туриада баарынче чөпшээрелди берген. Улуг бедик Кызыл-Тайга дааның кырынче барык боду хире рюкзагын чүктепкеш, чалданыш чок бурунгаар кылаштап бар чыдар бичии оолакты тренер башкызы Темир Хүрен-оолович Ховалыг чаптавышаан, келир үеде Тывавыстың бир төлептиг оглу болур боор деп бүзүрел-биле өөреникчизиниң соондан эдертип көрүп чорааны чажыт эвес.
Чылдар эрткен. Сүт-Хөл кожууннуң Бора-Тайга сумузунуң үлегерлиг өг-бүлелериниң бирээзи Монгуштарның дун оглу амгы үеде Росгвардияның тускай дайынчы даалга күүседир отрядында полицейжи-чолаачы болуп ажылдап чоруур.
Кижи болуру чажындан
Шораан Дарый-оолович 1991 чылдың октябрь айда аныяк өг-бүлениң дун оглу болуп төрүттүнген.
Полицияның сержантызы Шораан Монгуштуң чашкы болгаш элээди үелери эң-не солун болгаш чырык эрткен дизе частырыг болбас. Чүге дизе ол төрээн школазының быжыг корум-чурумнуг, спорт талазынга тергиин өөреникчилериниң аразынга бирги одуругга чораан болгай. Хол, бут бөмбүүнге эгезинде школазының адын камгалап, чоорту кожууну дээш, дараазында Тываның чыынды командазынга ооң идегелдиг кежигүнү болуп чорааны чоргааранчыг. 2009 чылда Президент кубогунуң шаңналы дээш хол бөмбүүнге «Тергиин көдүрүкчү» деп атты ОМОН-нуң ажылдакчызы Шораанга тывыскан турган. Ооң-биле чергелештир «Келир үеже базым» деп эртем-практиктиг конференцияның экология болгаш туризм талазынга тергиидеп, Москва хоорайже дыштаныр путевка-биле шаңнаткан.
Кандыг-даа билдинмес черге картада айыткан точкаларны тып эккээри Шораанга моондак болбас апарган. Чернин уг-шиин тывар (ориентирование) талазынга Сибирьге школачылар аразынга 3 дакпыр тергиидеп, ол-ла угланыышкынга бирги разрядтың эдилекчизи.
Төрээн чурттан ыракка
Төөгүвүстүң кол маадыры 2009 чылда Бора-Тайга ортумак школазын чедиишкинниг дооскаш, Даг-Алтайның күрүне университедин башкызы болуп доозуп, чурттунче ээп чанып келген. Сургуулчу үелеринде ол өөренген-не чаңы-биле спорттан салдынмайн, университединиң адын камгалап, самбога Алтай чоннуң аразынга эки түңнелдиг хүрежип, Сибирьниң хоорайларының сургуулчулар аразынга чылдың-на болуп эртер Универсиадага каш улай тергиидеп, спорт мастериниң кандидадын күүседип алган. Ада-иезиниң чагыг-сөзүнүң күштүү ол ийикпе, азы башкыларының спортка дадыктырарып кааны ол ийикпе, Шораан школачы-даа, сургуулчу-даа үезинде дыка кызымаккай, кежээ, быжыг тура-соруктуг турган.
Ажылынга кызымак —
амыдыралга ынак
Быжыг билигниң дипломун тудуп, ээп чанып келгеш, удатпаанда шериг албан-хүлээлгезин Мурнуу Осетияга үлегерлиг солдат диртип, Тывазының адын сыкпайн эрттиргеш келген.
Дээди эртем чедип алгаш келген-даа болза, аныяк специалистке дораан ажыл тыптыры берге болгай. Кол маадырывысты ол бүгү шаптараазыннар оюп эртпээн. Шораан Дарый-оолович ажылчын допчу-намдарын Кызылдың бир улуг садыынга чүък чүдүрүп, улаштыр-ла ол-ла садыгга мебель эптеп ажылдап эгелээн турган. Чоорту хууда хайгаарал черинче кирип, хайгыылчылап ажылдап турган. Соонда Тываның кадет корпузунга 2 чылдың дургузунда бичии оолдарның ынак болгаш шыңгыы негелделиг кижизидикчи башкызы чораан. Ийи-чаңгыс кудумчуга өөреникчилериниң ада-иелери башкызынга таваржы бергеш, улуг хүндүткел-биле менди солчуп, аажок-ла өөрүүрлер.
Кижи ашпас бедик кайдал?
Черле башкылап ажылдай-даа бергеш, шагдаа болуп ажылдаар дээн күзели читпээн.
Амгы ажылынга белен эвес шылгалдаларны эрткениниң түңнелинде, Росгвардияның онза даалгалар күүседир отрядының полицейжи чолаачызы болуп, 2018 чылдан тура ажылдап чоруур. Чүгле чараш форма кедери дээш эвес, а корум-чурум үрекчилерин тудары — маадырывыстың салым-чаяаны. Ук отрядтың кол ажылы — чурттуң иштинде тайбыңны харыылап турар дээрзин чон билир. Делгереңгейи-биле кандыг онза-даалгалар күүседип турарын, билдингир чылдагааннар-биле номчукчуларга дамчыдып шыдавазын баш бурунгаар сагындырып каалы. Шораан Дарый-оолович чолаачы кижи болганда, улуг-биче чычааннарны мунар эргелиг.
«Хөй-ле машина-техниканың аразындан эң-не мунуксаарым — «Урал». ОМОН базазынга бир дугаар ажылдап чеде бергеш, баштай устав, документилер-биле таныжып, улаштыр билбейн барган чүүлдеримни дуржулгазы улуг ажылдакчылардан айтырттынып өөренип ап турдум» — деп, кол маадырывыс бистиң-биле үлешти.
«Эртежи кижи эзерлиг аътка таваржыр» деп тыва улустуң үлегер домаанда дег, Шораан шынап-ла, чуртталгада эртежи кижи. Шупту чүүлдерге четтигип чоруур, кылбас-тутпас ажылы чок, эң-не онзагайлап демдеглексээр чүүлүвүс — холу шевер, тудуг-суур талазын дыка эки билир» — деп, Шораанның эштери үнелелди бердилер.
Росгвардияның онза даалгалар күүседир отрядының чолаачызы, полицияның сержантызы Шораан Дарый-оолович Монгуш черниң узунунга, оруктуң кидирээштеринге бертсинмейн, кандыг-даа даалганы күүседиринге кезээде белен!
Бора-Тайга суурнуң школазының ортумак клазының өөреникчизи Шораанның чажындан тура, спортка хандыкшылдыын башкылары эскерип, ол чедиги класстың өөреникчизи турда, школаның улуг класстар өөреникчилери-биле кады Туриада баарынче чөпшээрелди берген. Улуг бедик Кызыл-Тайга дааның кырынче барык боду хире рюкзагын чүктепкеш, чалданыш чок бурунгаар кылаштап бар чыдар бичии оолакты тренер башкызы Темир Хүрен-оолович Ховалыг чаптавышаан, келир үеде Тывавыстың бир төлептиг оглу болур боор деп бүзүрел-биле өөреникчизиниң соондан эдертип көрүп чорааны чажыт эвес.
Чылдар эрткен. Сүт-Хөл кожууннуң Бора-Тайга сумузунуң үлегерлиг өг-бүлелериниң бирээзи Монгуштарның дун оглу амгы үеде Росгвардияның тускай дайынчы даалга күүседир отрядында полицейжи-чолаачы болуп ажылдап чоруур.
Кижи болуру чажындан
Шораан Дарый-оолович 1991 чылдың октябрь айда аныяк өг-бүлениң дун оглу болуп төрүттүнген.
Полицияның сержантызы Шораан Монгуштуң чашкы болгаш элээди үелери эң-не солун болгаш чырык эрткен дизе частырыг болбас. Чүге дизе ол төрээн школазының быжыг корум-чурумнуг, спорт талазынга тергиин өөреникчилериниң аразынга бирги одуругга чораан болгай. Хол, бут бөмбүүнге эгезинде школазының адын камгалап, чоорту кожууну дээш, дараазында Тываның чыынды командазынга ооң идегелдиг кежигүнү болуп чорааны чоргааранчыг. 2009 чылда Президент кубогунуң шаңналы дээш хол бөмбүүнге «Тергиин көдүрүкчү» деп атты ОМОН-нуң ажылдакчызы Шораанга тывыскан турган. Ооң-биле чергелештир «Келир үеже базым» деп эртем-практиктиг конференцияның экология болгаш туризм талазынга тергиидеп, Москва хоорайже дыштаныр путевка-биле шаңнаткан.
Кандыг-даа билдинмес черге картада айыткан точкаларны тып эккээри Шораанга моондак болбас апарган. Чернин уг-шиин тывар (ориентирование) талазынга Сибирьге школачылар аразынга 3 дакпыр тергиидеп, ол-ла угланыышкынга бирги разрядтың эдилекчизи.
Төрээн чурттан ыракка
Төөгүвүстүң кол маадыры 2009 чылда Бора-Тайга ортумак школазын чедиишкинниг дооскаш, Даг-Алтайның күрүне университедин башкызы болуп доозуп, чурттунче ээп чанып келген. Сургуулчу үелеринде ол өөренген-не чаңы-биле спорттан салдынмайн, университединиң адын камгалап, самбога Алтай чоннуң аразынга эки түңнелдиг хүрежип, Сибирьниң хоорайларының сургуулчулар аразынга чылдың-на болуп эртер Универсиадага каш улай тергиидеп, спорт мастериниң кандидадын күүседип алган. Ада-иезиниң чагыг-сөзүнүң күштүү ол ийикпе, азы башкыларының спортка дадыктырарып кааны ол ийикпе, Шораан школачы-даа, сургуулчу-даа үезинде дыка кызымаккай, кежээ, быжыг тура-соруктуг турган.
Ажылынга кызымак —
амыдыралга ынак
Быжыг билигниң дипломун тудуп, ээп чанып келгеш, удатпаанда шериг албан-хүлээлгезин Мурнуу Осетияга үлегерлиг солдат диртип, Тывазының адын сыкпайн эрттиргеш келген.
Дээди эртем чедип алгаш келген-даа болза, аныяк специалистке дораан ажыл тыптыры берге болгай. Кол маадырывысты ол бүгү шаптараазыннар оюп эртпээн. Шораан Дарый-оолович ажылчын допчу-намдарын Кызылдың бир улуг садыынга чүък чүдүрүп, улаштыр-ла ол-ла садыгга мебель эптеп ажылдап эгелээн турган. Чоорту хууда хайгаарал черинче кирип, хайгыылчылап ажылдап турган. Соонда Тываның кадет корпузунга 2 чылдың дургузунда бичии оолдарның ынак болгаш шыңгыы негелделиг кижизидикчи башкызы чораан. Ийи-чаңгыс кудумчуга өөреникчилериниң ада-иелери башкызынга таваржы бергеш, улуг хүндүткел-биле менди солчуп, аажок-ла өөрүүрлер.
Кижи ашпас бедик кайдал?
Черле башкылап ажылдай-даа бергеш, шагдаа болуп ажылдаар дээн күзели читпээн.
Амгы ажылынга белен эвес шылгалдаларны эрткениниң түңнелинде, Росгвардияның онза даалгалар күүседир отрядының полицейжи чолаачызы болуп, 2018 чылдан тура ажылдап чоруур. Чүгле чараш форма кедери дээш эвес, а корум-чурум үрекчилерин тудары — маадырывыстың салым-чаяаны. Ук отрядтың кол ажылы — чурттуң иштинде тайбыңны харыылап турар дээрзин чон билир. Делгереңгейи-биле кандыг онза-даалгалар күүседип турарын, билдингир чылдагааннар-биле номчукчуларга дамчыдып шыдавазын баш бурунгаар сагындырып каалы. Шораан Дарый-оолович чолаачы кижи болганда, улуг-биче чычааннарны мунар эргелиг.
«Хөй-ле машина-техниканың аразындан эң-не мунуксаарым — «Урал». ОМОН базазынга бир дугаар ажылдап чеде бергеш, баштай устав, документилер-биле таныжып, улаштыр билбейн барган чүүлдеримни дуржулгазы улуг ажылдакчылардан айтырттынып өөренип ап турдум» — деп, кол маадырывыс бистиң-биле үлешти.
«Эртежи кижи эзерлиг аътка таваржыр» деп тыва улустуң үлегер домаанда дег, Шораан шынап-ла, чуртталгада эртежи кижи. Шупту чүүлдерге четтигип чоруур, кылбас-тутпас ажылы чок, эң-не онзагайлап демдеглексээр чүүлүвүс — холу шевер, тудуг-суур талазын дыка эки билир» — деп, Шораанның эштери үнелелди бердилер.
Росгвардияның онза даалгалар күүседир отрядының чолаачызы, полицияның сержантызы Шораан Дарый-оолович Монгуш черниң узунунга, оруктуң кидирээштеринге бертсинмейн, кандыг-даа даалганы күүседиринге кезээде белен!
