“Бүгү чүве кижизидер: кижилер, эдилелдер, болуушкуннар, ынчалзажок ол бүгүнүң мурнунда болгаш чүден-даа – кижилер. Оларның аразындан бирги черде – ада-ие болгаш башкылар” — деп, делегейниң сураглыг кижизидикчизи, башкы, прозаик болгаш драматург Антон Семенович Макаренко кижизидилге дугайында чугаалаан.
А аныяктарның шериг-патриотчу кижизидилгези бо хүнде мурнуку одуругда. Уруглар садтарында, школаларда ук угланыышкын-биле ажылды идепкейи- биле чорудуп турар.
Амгы үеде шериг-патриотчу кижизидилге, чуртун камгалаары дээн ышкаш билиишкиннерниң дугайында өзүп олурар салгал чүү деп бодап турарыл? Ол дугайында бистиң аалчы-маадырывыс Кара-Сал Лиана чугаалап бээр. Ол Сукпак ортумак школаның 9-ку клазының активчи чалыы армейжи өөреникчизи.
Айтырылга хевирлиг материалывыс сонуургап көрүңер.
“Мээң намдарым” – Мен 2008 чылдың август 8-те Чөөн-Хемчик кожууннуң Чыраа-Бажы суурга, авам-ачамның дун уруу болуп, хөй ажы-төлдүг өг-бүлеге төрүттүнген мен. Менден бичии 5 чаптанчыг дуңмаларлыг мен. Бичиимден тура суурумнуң “Чебурашка» садигимниң кижизиттирикчизи болуп, чараш мөөрейлерге киржиринге ынак турган мен. Даңгыналар мөөрейинге 1-ги черни ап турдум. Авам эмчи эртемниг, а ачам хуу сайгарлыкчы. 2015 чылда Кызылдың 3 дугаар школазының бирги клазынче кирип, школачы болган мен. А 2017 чылда Сукпак школазынче шилчээн мен.
“Каш класска чалыы армейжилер одуруунче кирген мен?” – 2018 чылда, 4 класс тургаш, клазым чалыы армейжилер одуруунче кирген. Ынчан шупту даңгыраан берип, чалыы армейжилер болур бис деп сөзүвүс берген бис.
“Чүге чалыы армейжи болган мен?” – Чүге дизе шупту чүве биче төрээн чурттан эгелээр, кижи бүрүзү чуртунга ынак болгаш ону камгалаар ужурлуг. Чуртунуң патриоду болур. Оон-на кижиниң күштүг, кызымак аажы-чаңы чаяаттынар. Мен бодум хуумда ада-чуртумга ынак мен, ооң камгалакчызы болурунга белен мен.
“Төрээн чурт дээрге чүл?” – Кижи бүрүзүнүң бодунуң чурту, бодунуң төрээн чурту аңгы. Мен Россия чуртумнуң хамаатызы мен, төрээн чуртумнуң кызы мен. Солуттунмас чуртумга ынак мен, бодумнуң чонумга, ооң езу-чаңчылдарынга, культуразынга канчаар-даа аажок ынак мен. Төрээн чурт дээрге сен, төрээн чурт дээрге мен. Кижиниң төрээн чурту дээрге төк кээп дүшкеш, чырык черге чаяаттынып төрүттүнген чери. Чуртунга бердингени, төрээн тыва дылын билири ол.
“Кижизидилге чүден эгелээрил?” – Кижизидилге ие кижиниң иштинден эгелээр, авазының иштинге чаа боттанып эгелээш, оон төрүттүнүп келгеш, өг- бүле, садиктен, эдержир эш-өөрден. Кижиниң чанында, ону долгандыр кандыг улус бар болдур, кижи шак-ла ындыг болур, чүге дизе кижи долгандыр хүрээлелден өөренир. База ол ышкаш школадан эгелээр, бодун хөй-ниити аразынга шын алдынып билиринден. Кижини кижизидери – өндүр улуг ажыл. Бодунуң чуртунуң кижизиттинген патриоду болуру – ада-иениң кижизидилгезиниң түңнели-дир. Кижизидилге мээң бодалым-биле, өг-бүледен, чаш назындан эгелээр.
“Чалыы армейжи кандыг болурул?” – Чалыы армейжи патриотчу, шынчы, эрес-дидим, үзел-бодалдыг. Ол ышкаш өскелерге үлегерлиг, бүгү тала-биле дески сайзыраңгай, садик, школа база чуртунуң хөй-ниити амыдыралынга идепкейжи киржилгелиг. А чүнүң-даа мурнунда, кандыг-даа ажылга белен болуру.
“Бодумнуң сонуургалым, хоббим” – Танцылаарынга ынак мен, чараш аялгага, хөгжүмге, хол бөмбүүнге ойнаарынга. Чаагай амданныг чем кылырынга база ынак мен, өг-бүлемни өөртүрүнге. Арыг агаарга селгүүстеп агаарлаарынга, долгандыр бойдусту эскерип хайгаараарынга ынак мен. Бо чайын Президентиниң спортчу оюннарынга Тываның мурнундан командавыс 6-гы черни алган, ол база бистиң улуг чедиишкинивис. Аңаа чоргаарланмас аргам чок.
“Бодум үе-чергем өөрлеримге чагыырым болза” – Ада-иезиниң өгбелерин утпайн, хүндүлеп, чонунуң чаагай чараш чаңчылдарын сагып, салгалдан салгалче дамчаан ыдык езулалдарны кадагалап чоруур. Төрээн дылын база кадагалаар. Үениң аайы-биле сайзыраар, бурунгаар чүткүлдүг болур болгаш салдынган сорулгаларынга ыяап-ла чедер ужурлуг. Чуртум чечектелип хөгжүзүн, ам-даа чараш болзун!
Валерия КОНГАР белеткээн
