Май 17-де Бүгү делегейниң уругларның бүзүрел телефонунуң хүнүн демдеглеп турар. Баштайгы бүзүрел телефоннары эрткен чүс чылдың эгезинде тыптып келген, төөгүзү дыка узун болгаш солун. 1953 чылда англи хүрээ-хиит ажылдакчызы Чад Вара бодунуң телефонунуң дугаарын солунга чарлап берип каан. Берге байдалга таварышкан, сагыш-сеткил саймааралынга алыскан улустарга херек өйде долгап болурун дыңнаткан. Ооң кол сорулгазы чааскаанзырал, берге байдалга таварышкан кижилерге дузалап, амы-тынынга четтинер деп бодалдардан чайладыры турган.
Ындыг көвей долгаашкыннар эгелээр деп, ол манаваан. Эгезинде чааскаан харыылап четтигип турган. Чоорту ооң дузалакчылары көвүдеп эгелээн болгаш, телефон дамчыштыр кижилерге психологтуг дуза чедирип болурунуң аргазы бүгү делегейге тарай берген. Шак мынчаар бүзүрел телефону тывылган. Амгы үеде ол психологтуг дуза чедирериниң эң нептереңгей эптиг хевири апарган.
Чаңгыс аай 8-800-2000-122 деп дугаарлыг Россияның уругларның «Бүзүрел телефону» Тывага 2010 чылдың октябрь 1-де ажылдап эгелээн.
Тускай белеткелди эрткен профессионал психологтар дыштаныр хүн чокка дүнү-даа, хундус-даа бичии уругларга, элээдилерге, аныяктарга, чонга телефон дамчыштыр психологтуг халас дузаны чедирип турар. Ээлчег дургузунда янзы-бүрү айтырыглар Кызыл хоорайдан болгаш кожууннардан бо номерже (телефонче) кирип турар. Улуг кижилер колдуунда медээ-тайылбырлыг, тодаргайлаарга, социал албан-черлериниң ажылының дугайында база хөй ажы-төлдүг өг-бүлелер болгаш бот иелер кандыг деткимчени ап болурун билип алыксап долгаар. Аныяктарны хөй кезиинде өг-бүле, ынакшыл, өөредилге, ажылга тургустунуп алырының аргалары дүвүредип турар.
Бүзүрел телефону школачылар аразында нептереңгей апарган. Бодун дүвүредип чоруур айтырыын чугаалаары эпчок, ыянчыг болу бергенде, эш-өөрү, башкылары-биле маргышканда, ада-иениң талазындан деткимче албайн барганда, чаңгыс аай күрүне шылгалдарының үезинде уруглар бо телефонче хөй долгап турарлар.
Амыдыралда хүн бүрүде таваржып турар бөдүүн ышкаш кылдыр сагындырар айтырыгларның артында чааскаанзырал, муңгарал, коргудуушкун, куду көрүүшкүн, хоп-меге, бузулган өг-бүле, идегел чок манаашкын, арагалаашкын, наркомания дээн ышкаш үнери берге байдалдың тургустунуп келгени ол. Уруглар оспаксыргай, ажыныычал, өөредилгеге сонуургалын чидирип, багай чаңчылдарже сундугуп эгелээр.
Саймаарап, хөй бодалга алыскан кижи-биле психологтуң аразында нарын, берге чугаа халас болгаш чажыт болур дээрзин магадылап турар. Адын, хар-назынын, чурттап турар черин чугаалаары албан эвес. Бүзүрел телефонунче долгапкан кижи сеткилин өйүп чораан бодалдарын психологка үндүр чугаалап, чоорту оожургап эгелээр. Психолог-консультант ону чемелеп, чүнү кылырын айтып турбас, кичээнгейлиг дыңнап, билип, деткип, тургустунуп келген нарын байдалдардан үнеринге дузалап, сүмени кадар. Истеп-сүрүп, ол-бо черлерже дамчыдып, чөпшээрел чокка сайгарылга кылбас. Телефон дамчыштыр консультация чаңгыс удаа эвес бооп болур. Мындыг ажылдың түңнелинде телефон долгаан кижиниң сагыш-сеткили оожумнап, бодунга бүзүрел оттуп келир.
«Бүзүрел телефону» чүгле психологтуг дузаны чедирер.
Кижиге чүү-даа таваржып болур. Амыдыралга бергедежи бергенде, сүме херек апарза, эпчоксунмайн 8-800-2000-122 дугаарлыг телефонче долгап, бүзүрел телефонунуң ачы-дузазын алырын сүмелеп тур бис.
Май 17-де массалыг хемчеглер үезинде чаптанчыг ойнаарактар Маша биле Адыг республикага көстүп кээп, байырлалга киржирлер.
ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы.
Чурукту социал четкилерден алган.
