Тывада назы четпээн уруглар ортузунга хөй-ниитиниң корум-чурумун хандырары болгаш кем-херек үүлгедиишкининге удур хемчеглерни школаларда корум-чурум үрээр чоруктуң профилактиказының талазы-биле инспекторлар чорудуп турар. «Тываның аныяктары» солуннуң штаттан дашкаар корреспондентизи ыраккы Каа-Хемниң дугаары 1 школазының инспектору Вера Сарыг-оол-биле ужуражып, ооң ажыл-ижин сонуургаан.
— Ажылыңарның кол угланыышкынын таныштырып көрүңерем, школада чеже өөреникчи барыл? Оларның аразында корум-чурум үреп болгу дег уруглар бар бе?
— Бистиң ажылывыстың кол ужур-утказы дээрге өөреникчилер ортузунга корум-чурум болдурбас дээш, профилактиктиг ажылдарны чорудары база элээдилерни өскээр баштап болгу дег чүүлдерниң чылдагааннарын чайладыры, оларның эрге-ажыктарын, сонуургалдарын камгалаары, уругларның кижизидилгезин хоойлу-дүрүмнү сагыыр езуга чорудары болур.
Ыраккы Каа-Хемниң дугаары 1 школазында 65 класста 1684 өөреникчи бар. ПДН-ниң бүрүткелинде 5 өөреникчи бар. А ондактыг бөлүкте база уруглар бар, оларның-биле хүн бүрүде ажылдап турар бис. Профилактиктиг хемчеглерге ондактыг бөлүкте уругларга психолог-педагогтуг ажыл, хоойлу-дүрүмнү сагыырының болгаш кадык амыдырал дугайында билиндирери, ада-иеге социал дузаны көргүспүшаан, өөредилге-кижизидилге талазы-биле деткимчени бээри, уругларның өөредилгеден дашкаар үезин шын эрттиреринге дузалаары дээн ышкаш ажылдар хамааржыр.
Оон аңгыда, чугула айтырыгларның аразында назы четпээннер ортузунда телефон оорлаар чорукту болдурбазы болгаш комендант шагын сагыыры кол болуп артпышаан.
— Бо бүгү хемчеглерге ада-иениң киржилгези бар бе?
— Назы четпээн уруглар бо-ла өскелерниң көгүдүүнче кире берген болур, ынчангаш уругларны ада-ие доктаамал хайгаарап, оларның-биле чугаалажыры чугула. Элээди оолдар чогуш-содаага-даа киржип болур, тояап чоруп база болур. Мындыг таварылгаларда класс башкылары дораан дыңнадып турар. Профилактика чөвүлелинге ада-иелер, өөреникчилер-биле кады сайгарып, назы четпээн уруглар дээш ада-ие харыысалгалыг болурун сагындырып турар бис. Бо таварылгада чурум үрээн өөреникчи бүрүзү-биле ажылдаар хууда планны тургузар.
— Шуут-ла берге байдалдыг өг-бүле бар бе?
— Эрткен өөредилге чылында социал-айыылдыг байдалда 4 өг-бүлени илереткен бис. Чылдың-на август айда школавыска быжыглаттынган девискээрде бажыңнарны хынап турар бис. Өөредилге чылының эгезинде класс башкылары социал паспорт кылыр, ынчангаш олар клазында уругларның байдалын бирден бирээ чокка билген турар. Ындыг өг-бүлелер школаның социал-психологтуг албанының болгаш класс башкыларының доктаамал хайгааралында турар болур. «Школаже киреринге дузалаш», «Чылыг-биле үлеш» акцияларның иштинде оларга материалдыг дузаны көргүзери чаңчылчаан. Уругларга чылыг идик-хеп, өөредилге херекселдеринден аңгыда, деткикчилерниң дузазы-биле аъш-чемни база чедирип эгелээн бис. Суурнуң чагыргазы кыжын уругларга Чаа чылдың белектерин бээр, «Буянныг чоруктан кыл» акция езугаар өг-бүлелерге манчы-хуужуурларны чедирген.
Ындыг-даа болза, полиция ажылдакчылары-биле кады эрттирип турар үнүүшкүннеривис түңнелинде, арага ижер өг-бүлелер черле таваржы бээр-дир. Өг-бүлениң херээжен ээзи Ч.А. үр үеде арагалаан соонда, уругларын хавырган таварылга база бар. Хыналда үнүүшкүннерге школаның идепкейлиг ада-иелери киржип турарын демдеглээри чугула.
Алена НАН-ХОО.
‼«Школаның өөреникчилеринге янзы-бүрү угланыышкынныг ужуражылгаларны, лекция-беседаларны чорудуп турар. База бир чидиг айтырыгларның бирээзи – кыс уругларның эрте иштелири. Кызыл кожууннуң төп эмнелгезиниң гинеколог эмчилери Орлан Суван-оол, Челээш Ондар элээди уругларга «Эрте иштелири, эр-херээжен чорук таварыштыр халдавырлыг аарыглар, уруг савазынга рак аарыының профилактиказы» деп темага тайылбырны чорутканнар. Эрте иштелири дээрге 13 хардан 19 хар чедир назын хамааржыр. Бо үеде уругларның мага-бодунга гормоналдыг өскерлиишкиннер болур. Мында берге айтырыглар хөй. Бирээде, аныяк аваның мага-боду күш-шыдал талазы-биле уругну божугуже, хырын иштинге тудуп шыдавас. Аныяк аваның мурнунга белен эвес шилилге тургустунар».
Чурукту Интернеттен алган.
Тыванын аныяктары/Молодежь Тувы
