Бүдүн Тывада Шагааның Ак айында хемчеглер уламчылап турар. Февраль 18-тиң хүнүнде Чаа-Хөл кожууннуң Аргалыктыга аныяк малчыннар Антон биле Алина Байырларның аалынга чоок-кавы малчыннарның Шагаазы болуп эрткен. Ниитизи-биле 120 ажыг малчыннар болгаш аалчылар солун байырлалдың киржикчилери, көрүкчүлери болганнар.
Байырлал эң-не бир дугаарында чолукшулга ёзулалындан эгелээн. Ук ёзулалды Анюта Дагба-Ламаның эгелээни чыылган улуг-биче чонга, ылангыя аныяк-өскенге онзагай утка-шынарны болгаш улуг назылыг өгбелерге хол-белектерин сөңневишаан, тускай хүндүткелдиң демдээ кылдыр көргүскени кончуг шын болгаш үлегерлиг болган.
Кожуун чагыргазындан көдээ ажыл-агыйның килдис даргазы Кежик Салчак чыылган малчыннарга байыр чедирип, аныяк малчыннар Антон, Алина Байырларга үре-түңнелдиг ажылы дээш хүндүлел бижикти тывыскан. Байырлалдың башкарыкчызы Оксана Тюлюш чыылганнарга Шагаа таварыштыр байырны чедирип, ыры-шоорун бараалгатпышаан, хөглүг-баштак, чараш байырлалдың мөөрейлериниң киржикчилериниң хей-аъдын көдүрүп, солун кылдыр эрттиргенин демдеглевес арга чок. Аныяк малчын өг-бүлениң херээжен ээзи Алина Александровнаның кырган-авазы 90 харлыг эне Татьяна Унгековна Тюлюш байырлалда чыглып келген чонну аяк-шайже чалап, аалчыларга байырны чедирип, чаа үнүп келген 3 көк меңгилиг ыяш олуттуг ногаан Улу чылында бүгү-ле амылыг амытаннарга чүгле экини хайырлаар болзун деп йөрээлди салган.
Байыр чедириишкиннериниң соонда, Шагааның эң-не солун кезээ: мөөрейлер, оюн-тоглаа-даа эгелээн. Аалчылар 9 аңгы бөлүкке чарлып алгаш, дараазында мөөрейлерге адааннашканнар: чеченнер мөөрейи (тыва улустуң аас чогаалының хевирлеринге, аът шалбадаарынга, хүрешке, бардамнаарынга, хой көдүреринге дээш оон-даа өске).
Малчын аалдарның Шагаазын демдеглеп эрттирген спортчу оюннарның түңнелдери:
Улуг аъттарга
1 -ги черде Токаш-оол Май-оолдун аъды, 2 — ги черде — Доржу Сергектин, 3-кү черде — Байыр Найырның, 4-кү черде — Монгуш Хулер-Маадырның аъттары келген.
Чаваа аъттарга: 1-ги черде Монгуш Церин-Дондуптуң, 2-ги черде — Монгуш Чеченниң, 3-4-кү черде — Чадамба Мергенниң аъттары келген.
Тыва эр улустуң оюнунуң бирээзи хүрешке Тумат Шораан биле Тюлюш Ай-Херел 3-4-кү черге төлептиг болганнар, 2-ги черге Сарым-оол Ачыты үжүүрлешкен, 1-ги черде Монгуш Церин-Дондуп шүүп үнгеш, хүрештиң мөгези болган.
Тыва улустуң аас чогаалының янзы-бүрү хевирлеринге мөөрейлернин түңнелдери-биле Дагба-Ламаларның төрел бөлүү шылгарап, 1-ги черге төлептиг болганнар, 2-ги черде — Сундуйлар, 3-кү черге — Байырлар, 1 командазы, 4-кү черде Токаш-оолдарның төрел бөлүү тиилээннер.
Мөөрейлерниң эң-не солун болгаш берге оюннарының бирээзи — 50-60 килограмм чедип турар деңзилиг дириг хойларны мойнунга чүктеп алгаш, мөөрейлежири болган. Күш-шыдал талазы-биле белеткелдиг аныяктарның ук маргылдаага киришкениниң түңнелинде, 1-ги черде Ооржак (Сурун-Лама) Айслу 60 катап мергежилди кылгаш, шаңналынга чүктеп турган хоюн ояар ап алгаш, Ак-Довуракче чанган. 2-ги черде Байыр Цурендулла 52 катап хойну чүктээн, Диана Ондар 50 катап чүктээш, 3-кү черде төлептиг болган.
Оолдар аразынга хой көдүреринге Кызыл-оол Радомир 70 катап мергежилди кылгаш, тиилээн. Данзын Радж (65 катап) — 2-ги чер, Норбу Сылдыс (60 катап) — 3-ку черге төлептиг болганнар.
Тевек тегеринге 1- ги черде Донгурак Аюш (95 катап), 2-ги черде — Араптан Демир-Хая (59), 3-ку черде — Кызыл-оол Амархуу (49) катап тевекти тепкеш, тус-тузунда тиилекчилер болганнар. Шупту тиилекчилер өртектиг белектер-биле шаңнатканнар.
Ниитизи-биле Чаа-Хөлдүң Аргалыкты аалдарының малчыннар Шагаазы бедик деңнелге эрткен. Аныяк малчыннар Антон, Алина Байырларның өг-бүлези кыштаглаашкын хүр-менди эртип, Шагаа байырлалында чаңгыс чер чурттугларын изиг сүттүг шайын, белеткеп алгаш, аъш-чемин элбээ-биле сөңнеп, уткуп хүлээп алганнар.
Дараазында 2025 чылда малчын кыштагларның Шагаазын Чап Алексей эрттирер кылдыр дагдынган.
Чодураа Кенден,
Чаа-Хөл кожууннуң төп ном санының ажылдакчызы.
