… Тыва аъттар дошкун хейлер. Амырыңның чылгызы шупту чааш болур. Богбазында-ла аалдарның бичии оолдарынга мундуруп, аксын чайып кааш, чаваазында-ла мунуп эгелээр кижи. Ооң чылгызының аразынга бир мындыг кулун төрүттүнген: каразын мүн-не кара, кара-даа болза алалар хөй, мурнуу даваннарының дискекке чедир ак, ажыргы чарыының соңгу буду мырыңай ак, а аъттаныр талазында будунуң чүгле майыы ак. Бажында чиңге калчан хаай кырынга келгеш, чиде берген. Амырың ону баштай аскыр кылып алыр бодааш, сес диштиинге чедир өөретпээн. Ынчан ооң чылгызы чүгле он элээн ажыг турган. Мунар хөлгеден кызагдааш, дөненнепкен алазын өөредир бодай берген.
Ынчан мырыңай күс дүшкен. Чай оъду кескен дөнен аскыржактың семизи дээрге, ана балык-биле дөмей, бопурук-ла чүве. Харын-даа дезигзимээр чаваа болган. Чылгыны аалга хай деп келгеш, Амырың шалбалааш чазыптарда, аскыржак чылгыдан чара халааш, салып-ла берген. Шаап олура-ла шары мойнаа, эдинге чедир ууштап кылган, өл тоовас кара сыдымны дүрүп алгаш, аргамчы дурту чеде бээрге, эмдик аъттың мойнунче киир каапкан. Сыдымның муңгаштаажы хөрек чедип чорда, ужун шеле кааптарга, чиңге мойнунга келген. Сыдымның бир ужун солагай холунга тутпушаан, оң холунга бир орааштыр­гаш, оң будун аргамчыны артай салыпкан. Каралазы халып-шурап туруп бээрге, төрепчиге пат-ла өөренген аъды даваннарын хере тепкен. Карала оожургаар хире эвес. Ээзиниң дөңмек эъди чымырткайнып, мунган аът тендирип турар апарган.

Эмдик аът чеже-даа шураарга, тыва кижи эттеп кылган кара сыдым көктешкизинден үстү бербээн, ээзиниң дөңмек эъди кести бербээн, дыңзыг холу ыстаза-даа, чүге салыр. Эмдик аът аргамчыга боглуп, маңнаар аргажок, ойтайтыр теп, карактары борбайып, арай деп тыныштап турган. Амырың аъдындан дүжүп, эзер-чонаан союп, чүген, чуларын уштуп салыпкан. Сыдымын бичии-даа кошкатпайн эмдик малга чоокшулап келгеш, хөмээштээш, улам-на дыңзыды соптарга, аът моорай берген. Оон ол хүмүш чаагай чуларын суп каан. Чүген суглуу сугарга, аът база катап халып шурап туруп бээрге, ооң үстүү эрнин хөмээштээш, улам-на дыңзыды соккан. Аът база катап моорай бээрге, чүгеннеп, киженнээш, эзертеп алган.

Эмдик аътты боой соп турар аргамчыны адырып, хөмээжин чежипкен. Ам чүгле мунары арткан. Оозу белен эвес дошкун, кылыктыг мал болган. Кара чажындан тура чеже-чеже аъттың чырыын чара соп, өөредип келген-даа болза, шак бо ышкаш аътты Амырың көрбээн болгаш чүрээ шимирт диген. Чүгле кичээнгейлиг болбас болза хоржок хире апарган. Ол алыңгы эдээн аңдара астып, дүп эдээн дүңдере астып алгаш, муңгаш-дынын аъттаныр чарыынче тырый тыртып эккелгеш, чүген кас­тыындан тудуп алган. Солагай холунуң башкы салаазы-биле эмдик малдың аъттаныр чарыкы караан аларты чушкуп алгаш, оң талакы холу-биле киженин адырып, аъттанган олчаан ажыргы чарык дергиден оң холу-биле апкан. Чүгенин кошкадыптарга, Карала карак чивеш аразында окталдыр шурай берген. Кулун чарыжы хире черге мөөп халыырда, баш тии шимчеп, карак оду кызаңнаар чүве. Эзер, чүгенни дерээн баг-манчак быжыг болгаш-ла шыдашкан. Оон башка калчараан чүве дег силгиттинип, мөөп маңнаан эмдик аътка баг-манчак кайын дескежир деп.

Аът турупкан. Амырың база хол-буду ыстап-шылап келген. Сугда суккан өрге дег көк мөөн эмдик аътты ол-бо талазынче эглиңнедип чорааш, аалынга келгеш, ийи холундан көстээш баглап каан…
Эдуард ДОНГАК.
Эрги хонаштар. Роман. Кызыл: ТНҮЧ, 1983. Ар. 48-50

Чурукту Интернеттен алган