Айзана Ооржак — Каа-Хем район судунуң даргазының оралакчызы. Ол — 4 уруглуг аныяк ава. Өөнүң ээзи Батый-биле 9-ку класстан тура найыралдашкан. Оларның чашкы ынакшылындан сөөлүнде барып, быжыг өг-бүле тургустунган. «Тываның аныяктары» солуннуң корреспондентизи Айзана Ооржак-биле Россияда Өг-бүле, ынакшыл, шынчы чоруктуң хүнүн таварыштыр ужуражып чугаалашкан.

— Өг-бүле, ынакшыл, шынчы чорук дугайында чугаалажыр болганывыста, боттарыңарның өг-бүлеңерни таныштырып көрүңерем.
— Өг-бүле кижиниң чуртталгазында эң-не кол чүүл деп бодаар мен. Кандыг-даа кижи амыдыралының эге оруунда деткимчени, кижизидилгени өг-бүледен алыр. Ада-иениң, чоок төрел-дөргүлүнүң, акы-дуңмазының аразынга кижи болуп хевирлеттинип, а кол-ла чүве — оларны хүндүлеп, үнелеп билир кылдыр өөренир. Мээң авам Кара Кыр­гысовна Хурак-оол хөй чылдарда ТывКу-га ажылдаан, а ачам Артур Маадырович — хууда сайгарлыкчы. Ийи оол дуңмалыг мен. Айдамир ИХЯ шугумунда ажылдап чоруур, а Айрат — Новосибирск хоо­райда студент. Олар меңээ үлегер-чижек болуп чоруурлар.
Өөм ээзи Батый Ооржак-биле школачы тургаш-ла, найыралдыг турган бис. Ол чашкы, чараш найыралывыс чоорту чалыы үениң ынакшылынче шилчип, өг-бүле туткаш, 4 ажы-төлдүг болдувус. Батый-биле Кызылдың 1 дугаар школазынга чаңгысклассчылар турган бис. Ам уругларывыс база-ла ол школада өөренип турар. Улуг оглум Болат — 7-ги классчы, Амелия 6-гы класска өөренир, Байхан – 3-кү классчы, Алиана ам 3 харлыг. Уруг­ларым шупту аңгы-аңгы сонуургалдарлыг. Амелия немелде өөредилге төвүнде чурулга бөлгүмүнче барып турган, ооң-биле чергелештир танцылаарынга ынак кижи. А эң-не улуг сонуургалы – торттар быжырар. Торт быжырып өөренир дээш, янзы-бүрү төлевирлиг-даа мастер-класстарже барып-ла турар. Бажыңга хостуг үезинде кылыр ажылы база чүгле ол. Өзүп келгеш, пекарь-кондитер болур мен дээр. Оолдарым кайызы-даа спортка хандыкшылдыг. Улуу Болат хол бөмбүүнүң секциязынче барып турар, а Байхан бас­кетболдаарынга ынак.
Боттарывыс ажыл-агый дээш үргүлчү чай чок-ла болур, эртен — үнер, кежээ — кирер. Уругларывыс бажың ажылынга дыка дузалыг. Шупту кылыр ажылдарын боттары аразында хуваап алган болур. Чеже-даа чай чок болза, уругларывыс-биле кады дыштанырынга дыка ынак бис. Хем, хөл эриинге агаарлаар, бети дизе, «Тайга» станциязынга дыштаныпкаш келир. Дыштанылгаларда машинавыска олурупкаш, өске хоорайлар кезип, дыштанып чоруптар бис.
Уруг-дарыымның кижизидлгезинде эң-не чоргаарланыр чүүлүвүс – олар шупту төрээн дылын билир, чүгле тыва дыл кырынга чугаалажыр бис. Уругларым дыка онзагай, ховар тыва сөстерни безин билир. Эштеривис оларның чугаазын дыка сонуургаар.

— Суд адырында кажан ажылдап эгелээн силер?
— Иркутск хоорайга Россияның эрге-хоойлу академиязын дооскаш, Красноярск хоорайның район судунга ажылдап турган мен. Өөм ээзи Батый база юрист кижи. Ол ТывКУ-нуң юридиктиг факультедин дооскан. 2013 чылдан 2016 чылга чедир Красноярск хоорайның суд адырынга ажылдааш, уругларывыс школа назыны чеде бээрге, Тывага турумчуп алыры-биле, дедир көжер деп шиитпирлээн бис. 2016 чылдан тура Каа-Хем район судунда ажылдап турарым бо.

— Аас-кежиктиг өг-бүлениң чажыттарын чугаалап көрүңерем.
— Бистиң өг-бүлевисте, бир дугаарында, шынчы чорук база ынакшыл туруп турар. Ийи аныяк кижиниң аразын­да шынчы чорук быжыг ынакшылдың үндезини деп болур. Амыдыралда кандыг-даа байдалдар тургустунуп келзе, бот-боттарынга шынчы болуп артары чугула. Кижиниң аажы-чаңында бо шынар чажындан хевирлеттинип, чүгле өг-бүлезинге эвес, а ажыл-агыйынга-даа хамаарылгалыг болур. Оон аңгыда быжыг ынакшылга бүргеткен өг-бүлелер аас-кежиктиг болуру чугаажок. Олар кезээде бот-боттарын деткижип, хүндүлеп чоруур болур.
Алена НАН-ХОО
Хууда чуруктар