Тывада хөй уруг-дарыглыг өг-бүлелер хөй. 3 уругну ортумак деп санаар, 4-5 уруглуг өг-бүлелер база ховар эвес. Ынчалза-даа Алдын-кыс болгаш Альберт Монгуштар 10 уруг-дарыглыг. Ёзулуг-ла тыва чоннуң чугаалажыры дег «кижиниң байы – ажы-төлүнде» деп сөстер оларга дорт хамааржыр. «Тываның аныяктары» солуннуң корреспондентизи Алёна НАН-ХОО хөй уругларлыг өг-бүлениң херээжен ээзи, Тыва Республиканың «Маадыр ие» деп атка төлептиг болган аныяк ава Алдын-кыс Монгуш-биле чугаалашкан.
— Чоокта чаа Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг силерге ТР-ниң «Маадыр иези» деп атты тывыскан болгай. Өг-бүлеңерни, уруг-дарыыңарны таныштырып көрүңерем.
— Бис 7 оол, 3 кыстыг бис. Ниитизи-биле 10 уруг-дарыглыг өг-бүле бис. Өөм ээзи Альберт Монгуш Кызыл хоорайның мэриязында чолаачы болуп ажылдап чоруур. Чеже-даа хөй ажы-төлдүг болзувусса, черле кандыг-даа ажылдан чалданмайн, кызып ажылдап чоруур бис. Уругларывыс база чажындан күш-ажылга кижизиттинген.
— Хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге күрүнеден деткимчелер хөй болгай. Силер кандыг программаларга кириштиңер?
— Чаа-Хөл суурнуң чонну ажылга тургузар төвүн таварыштыр социал керээ езугаар бажың чанынга дузалал ажыл-агыйны сайзырадыры-биле, күрүне деткимчезин алгаш, мал-маган азырап эгелээн бис. Оолдарывыс шупту мал ажыл-агыйынга сундулуг болган. Баштай 2 бызаа, 2 инек садып алган бис. Бода мал бажы чыл санында немежип турар. Оон аңгыда оолдарывыстың аъттары база бар. Кижи бүрүзү кылыр ажылдыг. Боттары чүнү кылырын үлежип алган болур. Инектерни суурнуң ниити кададынче дужаар бис. Ону оочурлап кадарар. Үлүү кээрге, оолдарывыс база кадарып турарлар.
– Уруг-дарыыңар мал ажылындан аңгыда, кандыг сонуургалдарлыгыл?
— Ийе, оолдарывыс тыва хүреш маргылдааларынга үргүлчү киржир. Республика чергелиг турнирлерге шаңналдыг черлерже-даа үнгүлээн.
Кыс уругларывыс Чаа-хөлдүң даңгыназы дээн ышкаш мөөрейлерге киришкилээн. Улуг уруувус база-ла спортка сонуургалдыг болган. Футболдаар. Новосибирск хоорайга элээдилер ортузунга бүгү Россия чергелиг спартакиадага база киришкеш келди.
— Өг-бүлеңер-биле канчаар дыштанып турар силер?
— Уругларывыс-биле «Авам, ачам, мен – спортчу өг-бүле бис» деп маргылдааларга доктаамал киржир-дир бис. Чайын аржааннаар, каттаар, мөөгү чыыр дээш оон-даа өске солун дыштанылгалар бар. Көдээ суурга бойдустуң арыг агаары безин кижиниң кадыкшылынга эки салдарлыг деп бодаар мен.
— Амгы үеде хөй уруг-дарыг аас-кежик бе азы төнмес-батпас проблемалар бе? Чүү деп бодаар силер?
— Хөй ажы-төлдүг болуру, чугаажок, аас-кежик-тир. Бичии чаштарның өзүп орар үезинде чаптанчыг, чараш аажы-чаңын көөрү, оларның өзүп-доругуп, кижиге дуза кадыптар үези чедип келири, оларның ава кижиге ынакшылын сагыш-сеткилинден медереп билип алыры дег аас-кежик чок деп бодаар мен. Бирги классче уруг-дарыымны өскелерге бодаарга, 10 катап үдээр мен, 10 катап хөй аъш-чемни кылып белеткээр мен.
Чамдыкта эртенгилерин школа-садикче үдеп, дүштекилерин уткуп-үдеп турда-ла, хүн эртип каар. Бергелер тургулаар. Ынчалза-даа бот-боттарывысты деткижип, чуртталгага тургустунуп кээр берге байдалдарны ажып эртер кылдыр уруг-дарыывысты чагып-сургаар бис.
Өске ада-иелер ышкаш бис база уругларывыска шупту эки чүүлдерни кылыр дээш кызып, оларның аас-кежии дээш ажылдап-амыдырап чоруур бис. Эң-не кол чүве — өг-бүлеге аас-кежик болгаш кадыкшыл.
Чуруктарны өг-бүлениң
архивинден алган.
