Наадым байырлалында чаңчыл езугаар өг хоорайжыгажын кожуун бүрүзүнден төлээлелр тургузупкан. Кожууннар боттарының өглерин чараштыр дерип, тыва езу-чаңчылдарны сагывышаан, сонуургаан чонга тайылбырны кылгылаан. Оларның аразында Улуг-Хемниң тиккен өө кайы ырактан ылгалган. Бо чылын Арыскан сумузундан Шончалай Донгактың өөн мөөрейге тиккен. А ында дериг-херекселдерни Ийи-Тал сумузундан Мира Кыргыс эккеп салган.

— Чыл санында черле Наадым байырлалының өглер мөөрейинге киржип турар бис. Менде ада-иемден салгап келген тыва дериг-херекселдер хөй. Авам өгленип турда, А.Б. Кара-оолдуң ачазының чазаан 6 аптаразын белекке берген. Ам оларны мен эдилеп чоруур мен, аптаралар 100 чыл оранчок ашкан. Бир чылын тыва дериг-херекселдер мөөрейинде 102 харлыг аптараларым дээш Тываның Культура яамызындан шаңналды-даа ап турдум. Оон аңгыда бо азып каан кавайны кырган-ачам улуг уйнуу, мээң кады төрээн акым Болат-оол Сююмбуй төрүттүнерге, чазап берген. Ол дээрге 1951 чыл-дыр, акым ам 72 харлыг. Оон аңгыда сыгыртаа, дайза хавы дээш шаандагы эдилелдеривис хөй — деп, Мира Кыргыс таныштырган.

— Бо хүн Улуг-Хем кожууннуң өөнге улуг эне болуп киржир аас-кежиктиг болдум. Мира Кыргыс мээң ачамның чазаан аптараларын ам-даа эдилеп чоруурун улуг сонуургал-биле дыңнадым. Аныяк-өскенге тыва чоннуң дериг-херекселдерин таныштырып, элээн тайылбырны база кылдым — деп, күш-ажылдың хоочуну,, хөй-ниитижи Анай Балчыровна Кара-оол чугаалаан.

Улуг-хемчилер хүндүлүг аалчыларын ыры-шоор-биле уткуп, үдээрде — алгап-йөрээп, амгы үениң аныяктарының каас-чараш овур-хевирин тыва улустуң чаагай чаңчылдары-биле холбааны онзагай болган.

Мира КОНГУЛ-ООЛ
Тос-Булак-Кызыл-Тос-Булак

Авторнуң тырттырган чуруктары.