Амгы үениң база бир чидиг айтырыгларының бирээзи – дириг ада-иелиг-даа болза, амыдыралдың берге байдалынга таварышкан социал өскүс уругларның эрге-ажыын камгалаары болур. Социал өскүс уругларның тыптып турар чылдагааннары аңгы-аңгы. Чамдык ада-иелер чединмес байдалдан ажы-төлүн азыраар харыы чок, өскелери арага-дарыже сундуккаш, ада-ие эргезин казыттырган болур. Дыка хөй ада-иелер боттарын арагачы деп санавайн турарындан кандыг-даа эмнээшкин түңнел чок артып турар. Ындыг өг-бүлелерге уруглар чүгле түреп эвес, а мөзү-шынар, сагыш-сеткил талазы-биле психологтуг кемдээшкинге таваржып турары билдингир. Бо таварылгада уругларның эрге-ажыын камгалаары-биле чоруттунуп турар ажылдар дугайында Улуг-Хем кожууннуң социал политика талазы-биле оралакчызы Аржаана Николаевна Даржаа-биле #Тыванын_аныяктары солуннуң штаттан дашкаар корреспондентизи чугаалашкан.
— Аржаана Николаевна, дыка хөй өг-бүлелер амыдыралының куду деңнелдиг болганындан азы ажыл-агый чок, чурттаар оран-сава айтырыы дээн ышкаш берге байдалдарга таваржып турары чажыт эвес. Ындыг болганда, назы четпээн уругларга хамаарыштыр профилактиктиг ажылдар канчаар тургустунганыл?
— Ажы-төлдүң өг-бүлеге чурттаар, кижизиттирер эргези эң-не кол. Ону янзы-бүрү делегей чергелиг-даа, Россияның-даа хоойлужудулгаларында айыткан. А уругларның эрге-ажыын камгалаары-биле профилактиктиг ажылдар элээн хөй угланыышкыннарлыг. Ол дээрге бичии чаштарның чедимчелиг эвес байдалда турарын эртежик илередири, социал өскүстерге хамаарыштыр профилактика, ада-иезиниң азырал-хайгааралы чок арткан уругларны өг-бүлелерге азырал-хайгааралга тургузары дээн ышкаш айтырыглар болур.
Профилактиктиг ажылдар дээрге-ле социал-психологтуг база педагогтуг хемчеглерниң системалыы-дыр. Ында өг-бүле институдун быжыглаары, уругларның амыдыралче көрүжүн өскертири, хостуг үезин чөптүг ажыглаары, амыдыралдың кадык овур-хевирин тургузары дээш оон-даа өске.
— Кандыг-бир чылдагаан-биле уруг-дарыын азырап шыдавайн барган ада-иелерге хамаарыштыр кандыг хемчеглер алдынып турарыл?
— Ындыг ада-иелерге хамаарыштыр административтиг харыысалгаларны онаар, ынчалза-даа оларны чүгле буруудадыр эвес, а дузалажып база турар. Чижээлээрге, ажыл-агыйже тургузары, арагадан эмнээри, күрүнеден дуза ап болур назы четпээннерге деткимчени көргүзери дээш оон-даа өске.
Бо таварылгада бистиң кол сорулгавыс – уруг бүрүзү өг-бүлеге чурттаары болур. Кандыг-бир чылдагаан-биле социал өскүс арткан уругларны азырал өг-бүлелерге тургузуп турар. Улуг-Хем кожуунда шуут берге байдалда арткан уругларны азырап алган 5 өг-бүле бар.
— Оларны кысказы-биле таныштырып көрүңерем.
— Начын, Алдынай Дартай-оолдар 6 уругну азырап алганнар. Олар боттары 3 ажы-төлдүг, кожуунда үлегерлиг өг-бүлелерниң бирээзи. Уругларны күш-ажылга өөредип, кызымаккай кижилер кылдыр кижизидип турарлар. Ада-ие-даа, уруглар-даа – янзы-бүрү маргылдааларның, мөөрейлерниң, спартакиадаларның киржикчилери. Чаңгыс эвес удаа шаңналдыг черлерни алганнар.
Аржаана Николаевна Даржаа-биле Улуг-Хем кожуунда уруглар азырап алган өг-бүлелерниң дугайында элээн тодаргай чугаалаштывыс. Дараазында Доспан-оолдарның, Ооржактарның, Поповтарның өг-бүлелерин кысказы-биле таныштырарын кызыдар бис.
Алена НАН-ХОО
#профилактикасемейногонеблагополучия #социальноесиротство #улугхем #приемныесемьи #дети #тыванын_аныяктары_сылдысчыгаш_солуннар