Өкпе туберкулезу дээрге өкпеге хуулар шинчилиг тускай өскерилгелер тыптып келир халдавырлыг шинчилиг аарыг. Ук аарыгны туберкулез палочказы дээр туберкулезтуң микобактериязы болдурар. Ол агаар, чөдүл-биле, чугаа үезинде, азырып-бышкырганда дамчыыр.

Өкпе туберкулезунуң

инкубация үези

Кох палочказы организмче кире берген үеден тура, кажан кижиде аарыг­ның баштыйгы демдектери эгелеп турда, инкубация дээр, тодаргайлаарга, аарыгның билдиртпес үези, сайзырап эгелээр. Кижи бүрүзүнде ол аңгы-аңгы үелиг кезектерлиг болур, ынчалзажок 3 айдан эвээш эвес болгаш бир чылдан хөй эвес болур. Ол үеде болза, кажан бактерия инкубация үезиниң чадазындан үнүп турда, анаа ОРВИ шынарлары ышкаш кылдыр хүлээп ап болур.

Инкубация үезинде дараазында чүүлдер болуп эртер: шупту микобактериялар, тыныш органнарынче кире бергеш, иммунитеттиң халдаашкыннарынга алзыр. Бир эвес  ол бодунуң хүлээлгезин эки күүседип шыдаптар болза, олар өлүп калырлар. Ынчангаш аарыг улаштыр сайзыравас. Бир эвес кандыг-бир чылдагаан-биле иммуннуг система ойталаар болза, микобактерия улаштыр тыныш органнары-биле “аян-чоруун” уламчылаар, ханче сиңип кире бергеш, өкпеже хуулуушкунну эгелеп,  кире бээр. Инкубация үезиниң соонда, аарыг­ның эге шынарлары көстүп эгелээр.

Чугула чүүл – ол үеде аарыг кижи өске улуска халдавырлыг болбас. Манту пробазы “казыыр” харыылыг болур, а ол аарыгны эрте тодарадырынга чугула бергедээшкинни болдурар.

Өкпе туберкулезунуң

эге демдектери

Бодунуң кадыынга кончуг кичээнгейлиг болуру болгаш, өкпе туберкулезунуң эге демдектерин эрттирбези-биле, организмде бичии-даа өскерилгелерже кичээнгейни салыры чугула. Ол дээрге эргежок чугула, чүге дизе аарыг болганчок бодун илереттирбес база чүгле флюорография эрткен соонда, тодарадаттынып болур.

Кижини дараазында демдектер кичээндирер ужурлуг:

— Удаа-дараа болгаш чылдагаан чок баш дескиниишкини.

— Хөөнзүргей болгаш суларгай байдал.

— Уйгу чурумунуң үрелгени база дүнеки үеде эмин эрттир деридери.

— Эът-кештиң ак-тос өңнүү.

— Долбан чаактар.

— Ижин-шөйүндү-биле холбашпаан аппетит чогу.

— Мага-боттуң 37°C градустан көвүдевес субфебрильдиг температуразы.

Үстүнде айыттынган кайы-бир демдектерни ботта илередип тып алгаш, эмчиже кирип, консультация­дан ап, чүгле флюорография эвес, а өкпе рентгенин база эртип алганы дээре.

Өкпе туберкулезунуң

өске демдектери

Аарыгның элээн орай үезинде, туберкулез бодун улам-на илередир. Ол дараазында демдектер-биле тодарадаттынар:

— Доктаамал дүкпүлүг азы дүкпү чок чөдүл.

— Кижи бичии-даа күш үндүргениниң түңнелинде, агаар чедишпестеп тыныш бачыдаары.

— Эмчи кижини дыңнап тургаш, сагыш салыптар киргирээш шимээн. Оларның күжениишкиннии болгаш тайылбыры тодаргай шинчилээшкинге бижиттинмес, чүге дизе олар янзы-бүрү болур: кургаг болгаш шык.

— Мага-боттуң эъдиниң изииниң бедии.

— Карактары кылаңнааш, кежиниң өңү бүлүргей.

— 15 килге чедир болгаш оон-даа хөй килди хенертен чидириптери (арыптары).

— Дүкпүзү ханныг апаары.

— Хөректе, оожум-даа байдалда дег, хандыр киир тынганда-даа дег, аарык­шының тыптып келири. Ук демдек, кажан аарыг плевраже дамчып кире бергенде, көстүп келир.

Бир эвес сөөлгү ийи демдек илереттине берген болза, ук кижи туберкулезтуң нарын хевири-биле аарый бергени болур, ынчангаш ук кижини дарый эмчиге чыттырып эмнээри чугула. Болганчок аарыг өкпеден эгени алгаш, оон хан дамчыштыр ижин-шөйүндүже, сөөк-даякче база өске-даа органнарже дамчыыр.

Өкпе туберкулезунуң

үезинде температура

Гипертермия – организмниң туберкулез микобактериялары-биле халдап аарый бээр демдектериниң бирээзи. Шуут-ла бо организмниң эскерии аарыгның шупту кол демдектерин мурнай көстүп келир болгаш, өкпениң клиниктиг кемдээшкини болур.

Ховар-даа болза, дараазында халыын (лихорадка) база көскү: эртенги шакта шоолуг эвес температура көдүрлүр, оон кежээ бада бээр. Аарыг­ның соксавайн турар байдалда, температура 41°C чедип болур.

Өкпе туберкулезунда чөдүл

Туберкулез үезинде чөдүл дараазында онза чүүлдерлиг болур:

Шык чөдүл. Кижи хөрээнде бир-ле борбак чүүл бар дээрзин билип турар болур болгаш, доктаамал ону чөдүрүптерин оралдажыр. Ол дээрге дегдириишкин чоруунуң эртип турарының түңнели болур өкпе дамырларында шараланчак чүүлдүң (слизь) чыглып турары болур. Ол альвеолдарда газ солчуушкунун баксырадып, агаарның анаа эргилииш­кининге шаптыктаар. Ынчангаш кижиде камгалал рефлекс – агаарны эрттиреринге ажык черни арыглап бээрин даанган доктаамал чөдүл болур. Ынчалзажок шараланчак чүүлдүң доктаамал чыглып келири, чөдүлдү катап-катап тывылдырар.

Чөдүл хайныры узамдыгар. Ол кажан кижи шараланчак чүүлдү үндүр чөдүрер оралдажыышкынга, аарыг кижи плевра биле баар эъдин (диафрагма) дыңзыдарга, өкпениң базыышкынын болгаш оларның агаар киирериниң чурумун үрээр. Ол дегдириишкинни нептередип тарадырынга база тынарынга бергедээшкинни болдурар, а ооң соонда база-ла чаа чөдүл хайнып эгелээр.

Туберкулез үезинде чөдүл колдуунда дүкпүлүг болур. Ол ириң биле шараланчак чүүлден тургустунган холуксаа болур. Ында аарыгның эң-не хөй өөскүдүкчүлери бар болгаш, туберкулезтуң нептерээриниң байдалы ол. Туберкулезтуң эге чадазында ук холуксаа шилдең болгаш чырык болур, оон ол хан холумактыг болгаш дадарык өңнүг апаар. Сөөлгү чадазында аарыг кижи чүгле ириңниг хан-биле чөдүрүп эгелээр.

Чөдүлдүң кедерээри болганчок кажан кижи чыдар байдалда кедерээр. Ынчангаш аарыг кижини чөдүл дүнеки үеде, кажан кижи удуп чыдырда, хайныр. Ол ышкаш хөрек клетказында аарышкы тыптып, доктаамал чөдүлдү тывылдырар. Аарыг кижиниң байдалын бедик сыртыктар чиигедип болур.