Бөгүн «Хүреш» стадионунга көдээ ажыл-агый адырында мурнакчы малчыннарны шаңнап-мактавышаан, эрте-бурун шагдан бээр тыва чоннуң чараш езу-чаңчылы апарган Наадым байырлалын эрттирген. Сөөлгү ийи чылда пандемияның уржуундан массалыг хемчеглерни хөй киржикчилер чокка эрттирип турарын сагындыраал. Арыг агаарлыг ажык дээр адаанга чүгле мурнакчы малчыннарны чалаан. Бо чылдың Наадымында онзагай талазы – малчыннарның белектери. Бирги черни ээлээн чемпион малчыннар тыва өгнү белекке алганнар. Ооң иштин бүрүнү-биле дерээн. Ийиги черниң тиилекчилери дугуй кырында чунар-бажыңнарны алганнар. Ооң эки талазы: көшкүн амыдыралдың дөрт эргилдезинде кыштагже-даа, чайлагже-даа база күзег-чазагже-даа ону сөөртүп алгаш, амыдыралга ажыглап болур. А үшкү черни ээлээн малчыннар хүн батареялары-биле шаңнаткан. Ону бичии телевизор база соодукчуну ажылдадыптар кылдыр саткылаан. Көдээ ажыл-агый яамызының бирги оралакчы сайыды Сергей Оюннуң чугаалааны-биле алырга, өглерни Чөөн-Хемчик, Бай-Тайганың хууда сайгарлыкчыларынга чагыткан, а чунар-бажыңнарны региондан дашкаар хууда сайгарлыкчыдан саткан. Ниитизи-биле республиканың иштинде 51 мурнакчы малчын шаңналдарже кирген. Мурнакчыларны илередирде, оларның чүгле мал ажыл-агыйында чедиишкиннерин эвес, а малчыннарның кожуунунуң, республиканың хөй-ниити ажылдарынга идепкейлиин база чугулалап көрген. Идепкейжи малчыннарның аразында бо чылгы «Ыраажы малчын» республика мөөрейиниң тиилекчизи, Чөөн-Хемчик кожууннуң Чыраа-Бажы сумузундан «Чаа сорук» губернатор төлевилелиниң киржикчизи Херел Кара-Салга 100 муң акшаның сертификадын тывыскан.
Көдээ ажыл-агый яамызында килдис эргелекчизи Чодураа Ооржак сөөлгү чылдарда республикада Эрзин, Өвүр, Мөңгүн-Тайга, Бай-Тайга кожууннарда малдың баш саны көвүдеп турарын демдеглээн. Ол ышкаш аныяктар көдээ ажыл-агыйын сонуургап, мал-маганны азырап, боттарының кызымаккай күш-ажылы-биле мурнакчыларның одуруунче үнүп эгелээн. Оларның аразында Өлзей, Белек Оюннар – Кызыл кожууннуң Ээрбек суурундан «Кыштаг» губернатор төлевилелиниң киржикчилери. Олар 2019 чылда 200 хойну хүлээп алгаш, көдээ ажыл-агыйынче шымныгып киргеннер. Аныяктарның кайы-даа талазындан ук-төөгүзү малчыннап чораан. Ынчангаш мал ажылын эки билирлер. Чүгле суг айтырыы берге дээрден башка, одар-белчиири эки черде турарын аныяк малчыннар чугаалааннар. Кышка белеткели эки, сиген-ширбиили чедер. Өлзей Оюн боду школада англи дыл башкызы болуп ажылдап турар, уругларының бирээзи школада өөрени берген, а малын колдуунда өөнүң ээзи Белек кадарар база төрелдери дузалажып турар. Аныяк малчыннар 2 чыл эрткенде, 200 хойну хүлээдип бериптерге-даа, боттарында 300 ажыг хой арткан. Олар Кызыл кожуунда мурнакчы малчыннарның одуруунче кирип, Наадым байырлалында хүн батареязы-биле шаңнадып турарлары ол.
Таңды кожуундан аныяк малчын Алдындаш Монгуш 2011 чылдан бээр көдээ ажыл-агыйже кирген. Ооң коданында 800 ажыг баш шээр мал, 100 баш бода мал, 20 баш чылгы мал бар. Черле ада-иези угундан малчыннар болгаш, ындыг-ла бергедээшкиннерге таварышпаанын ол чугаалады. Чанында дузалакчы кадарчыларлыг. 3 кыстыг. Өөнүң ишти уругларын өөредип, хоорайда келген. Кыштаанда кудуктуг, аал кыдыында хем база агып чыдар. Аныяк малчын ийиги черге төлептиг болуп, дугуйлуг чунар-бажыңны шаңнал кылдыр алган.
Ниитизи-биле бо чылын шаңнал-мактал алган малчыннар белек-селек малчын кижиниң амыдырал-чуртталгазынга херек чүүлдер-дир деп демдеглеп турганнар.
«Тыва черниң кадыг-дошкун агаар-бойдузунга торлуш дивейн, малыңарның баш санын көвүдедип, көдээ ажыл-агый продукциязын болбаазырадыр амгы үениң цехтерин ажыдар дээш, тура-соруктуг күш-ажылыңарны бөгүн онзалап демдеглезе чогуур.
Чылдың көргүзүглери-биле бедик түңнелдерни чедип алган чемпион малчыннарывыска онза алдар болгаш хүндү.
Республика малчыннарының Наадым байырлалын таварыштыр силер бүгүдеге кадыкшылды, аас-кежикти болгаш төрээн Тывавыстың көдээ ажыл-агыйының хөгжүлдези дээш кылып чоруур чымыштыг ажыл-ижиңерге чедиишкиннерни күзедим!» — деп, байырлыг сөстер-биле Тываның Баштыңы албан-дужаалда соңгуткан Владислав Ховалыг хемчегни ажытканын сагындыраал.
Мира КОНГУЛ-ООЛ.
Виталий Шайфулинниң тырттырган чуруктары.
