Чайгы үениң дүшкени-биле уругларның чайгы дыштанылгазы эгелээн. Ооң-биле чергелештир ажы-төлүвүстүң хостуг үези көвүдеп, улуг улустуң хайгааралы чокка артып каап турары, оларның боттарының амы-тынынга, кадыкшылынга ондактыг бооп, ооң уламындан корум-чурум үреп болурунуң айыылы база тургустунуп турар.
Ындыг айыыл-халапты болдурбазы-биле улуг улус болдунар-ла аргларны ажыглап, уруг-дарыгның кадыын, амы-тынын камгалаар күжениишкинни үндүрер ужурлуг бис.
Ынчангаш республика девискээринде чайгы дыштанылга мурнунда айыыл чок чоруктуң айы чарлаттынган. Ол айның хемчеглерин күүседири-биле, Тыва республиканың Өөредилге болгаш эртем яамызының ажылдакчылары кожуун-сумуларже үнүүшкүннерни кылып, ада-иелер-биле ужуражып, орукка, сугга, кудумчуга уругларның айыыл чок чоруун хандырар, оларны кадагалаар талазы-биле өөредилгелерни эрттирип турар. База ол ышкаш өрт айыылын болдурбазының болгаш саргыга ызыртпазының хемеглерин алыр айтырыгларны көдүрүп, ада-иелерге сүмелерни кадып турарлар.
Республиканың бүгү өөредилге черлеринге чайгы дыштанылгалар мурунунда өөреникчилерге «Орукка бодун шын алдынары», «Чайгы үеде айыыл чок чорук», «Корум-чурум үревези» дээн ышкаш темаларга профилактиктиг беседаларны чоруткулаан.
Ол ышкаш июнь айның эгезинде чер-черлерге Тывада ада-иелерниң Национал ассоциациязының киржилгези-биле «Бүгү ада-иелереге өөредилглерни» чорудары көрдүнген. Ындыг янзылыг өөредилгелерни Өөредилге болгаш эртем яамызы өөредилге чылының дургузунда 4 катап эрттирип турар. Кожуун, хоорай чагыргалары боттарының девискээрлеринде турар уругларның өөредилге черлеринге ындыг өөредилгелерни база эрттирер ужурлуг.
Школаларда класс башкылары ада-ие бүрүзүнден чайгы дыштанылга үезинде бодунуң ажы-төлүн хайгаарап, оларның амы-тыны, кадыкшылы, айыыл чок чоруу дээш харыысалганы бүрүнү-биле чүктээр бис деп хол үжүүн алганнар.
Ынчангаш дыштанылга үезинде ажы-төлүн канчаар, каяа дыштандырарын ада-ие бүрүзү боттары шиитпирлээр ужурлуг деп чүүлдү ада-иеге билиндирери чугула.
Ада-иениң харыысалга чок чоруу, ажы-төлүн хайгааралга албазы алызында барып, айыыл-халапка-даа чедирип болур дээрзин ада-иелер утпаза чогуур.
2021 чылдың чайгы дыштанылгазының үезинде 182 дыштанылга лагерьлеринге 14608 ажы-төлдү хаара тудары планнаттынган. Ук лагерьлерден 162 хүндүскү лагерьге 10983, 20 хоорайдан дашкаар лагерьлерге 3625 уругну дыштандырары көрдүнген.
Дыштанылга лагерьлеринге уругларның айыыл чок чоруун Хуу камгалал бүдүрүлгелери (ЧОПтар) ханыдарар.
Дыштанылга үезинде ажы-төл эки дыштанып, кадыкшылын быжыглап, хоойлу-дүрүмге дүшпес чоруктар үүлгетпезин дээш, ада-иелерге дараазында сүмелерни кадып турар:
— ада-ие бүрүзү ажы-төлү-биле бодунуң айыыл чок чоруу дээш чурунмнуг болурунуң дугайында чугааны чорудар;
— ажы-төлдүң хостуг үезин шын ажыглаарының айтырыгарын чөптүг кылдыр шиитпирлээр. Орай-дүне кежээкиниң 22 шактан эртенгиниң 7 шак аразында назы четпээн улус кудумчуга боттары хайгаалар чок чорууру хоруглуг дээрзин уттуп болбас;
— ажы-төлүңер кайда, кымның-биле кадыл деп чүүлдү үргүлчү хайгаараңар!
-уругларның кандыг-даа болуушкунга таварышканының дугайында ада-иези, улуг улузу ыяап-ла билген турар ужурлуг деп чүүлдү уругларга бүзүредири чугула. Чамдык чажыт барымдааларны, чеже-даа сөзүн берген болза, чажырып болбас деп чүүлдү уругларга тайылбырлаар;
— орук чурумун, ооң иштинде терге, скутер, мопед, мотоцикл мунарының чурумун уруглары-биле кады өөренип катаптаар. 14 хар четпээн уруглар машина оруунга терге мунуп болбас. База ол ышкаш 16 хар четпээн ажы-төлге скутер (мопед) башкарары, орук чурумунуң дүрүмнери езугаар, хоруглуг дээрзин ада-иелер утпаза чогуур;
— өрт айыылын болдурбазының чурумнарын ажы-төлү-биле сайгарып чугаалажып, улуг кичээнгейлиг болурун сагындырып турар;
— бодун шын, чурумнуг алдынар дугайында ажы-төлү-биле үргүлчү чугаалажырын уттуп болбас, ол дүрүмнерни ажы-төлге сагындырып чугаалап турары чугула.
Ындыг айыыл-халапты болдурбазы-биле улуг улус болдунар-ла аргларны ажыглап, уруг-дарыгның кадыын, амы-тынын камгалаар күжениишкинни үндүрер ужурлуг бис.
Ынчангаш республика девискээринде чайгы дыштанылга мурнунда айыыл чок чоруктуң айы чарлаттынган. Ол айның хемчеглерин күүседири-биле, Тыва республиканың Өөредилге болгаш эртем яамызының ажылдакчылары кожуун-сумуларже үнүүшкүннерни кылып, ада-иелер-биле ужуражып, орукка, сугга, кудумчуга уругларның айыыл чок чоруун хандырар, оларны кадагалаар талазы-биле өөредилгелерни эрттирип турар. База ол ышкаш өрт айыылын болдурбазының болгаш саргыга ызыртпазының хемеглерин алыр айтырыгларны көдүрүп, ада-иелерге сүмелерни кадып турарлар.
Республиканың бүгү өөредилге черлеринге чайгы дыштанылгалар мурунунда өөреникчилерге «Орукка бодун шын алдынары», «Чайгы үеде айыыл чок чорук», «Корум-чурум үревези» дээн ышкаш темаларга профилактиктиг беседаларны чоруткулаан.
Ол ышкаш июнь айның эгезинде чер-черлерге Тывада ада-иелерниң Национал ассоциациязының киржилгези-биле «Бүгү ада-иелереге өөредилглерни» чорудары көрдүнген. Ындыг янзылыг өөредилгелерни Өөредилге болгаш эртем яамызы өөредилге чылының дургузунда 4 катап эрттирип турар. Кожуун, хоорай чагыргалары боттарының девискээрлеринде турар уругларның өөредилге черлеринге ындыг өөредилгелерни база эрттирер ужурлуг.
Школаларда класс башкылары ада-ие бүрүзүнден чайгы дыштанылга үезинде бодунуң ажы-төлүн хайгаарап, оларның амы-тыны, кадыкшылы, айыыл чок чоруу дээш харыысалганы бүрүнү-биле чүктээр бис деп хол үжүүн алганнар.
Ынчангаш дыштанылга үезинде ажы-төлүн канчаар, каяа дыштандырарын ада-ие бүрүзү боттары шиитпирлээр ужурлуг деп чүүлдү ада-иеге билиндирери чугула.
Ада-иениң харыысалга чок чоруу, ажы-төлүн хайгааралга албазы алызында барып, айыыл-халапка-даа чедирип болур дээрзин ада-иелер утпаза чогуур.
2021 чылдың чайгы дыштанылгазының үезинде 182 дыштанылга лагерьлеринге 14608 ажы-төлдү хаара тудары планнаттынган. Ук лагерьлерден 162 хүндүскү лагерьге 10983, 20 хоорайдан дашкаар лагерьлерге 3625 уругну дыштандырары көрдүнген.
Дыштанылга лагерьлеринге уругларның айыыл чок чоруун Хуу камгалал бүдүрүлгелери (ЧОПтар) ханыдарар.
Дыштанылга үезинде ажы-төл эки дыштанып, кадыкшылын быжыглап, хоойлу-дүрүмге дүшпес чоруктар үүлгетпезин дээш, ада-иелерге дараазында сүмелерни кадып турар:
— ада-ие бүрүзү ажы-төлү-биле бодунуң айыыл чок чоруу дээш чурунмнуг болурунуң дугайында чугааны чорудар;
— ажы-төлдүң хостуг үезин шын ажыглаарының айтырыгарын чөптүг кылдыр шиитпирлээр. Орай-дүне кежээкиниң 22 шактан эртенгиниң 7 шак аразында назы четпээн улус кудумчуга боттары хайгаалар чок чорууру хоруглуг дээрзин уттуп болбас;
— ажы-төлүңер кайда, кымның-биле кадыл деп чүүлдү үргүлчү хайгаараңар!
-уругларның кандыг-даа болуушкунга таварышканының дугайында ада-иези, улуг улузу ыяап-ла билген турар ужурлуг деп чүүлдү уругларга бүзүредири чугула. Чамдык чажыт барымдааларны, чеже-даа сөзүн берген болза, чажырып болбас деп чүүлдү уругларга тайылбырлаар;
— орук чурумун, ооң иштинде терге, скутер, мопед, мотоцикл мунарының чурумун уруглары-биле кады өөренип катаптаар. 14 хар четпээн уруглар машина оруунга терге мунуп болбас. База ол ышкаш 16 хар четпээн ажы-төлге скутер (мопед) башкарары, орук чурумунуң дүрүмнери езугаар, хоруглуг дээрзин ада-иелер утпаза чогуур;
— өрт айыылын болдурбазының чурумнарын ажы-төлү-биле сайгарып чугаалажып, улуг кичээнгейлиг болурун сагындырып турар;
— бодун шын, чурумнуг алдынар дугайында ажы-төлү-биле үргүлчү чугаалажырын уттуп болбас, ол дүрүмнерни ажы-төлге сагындырып чугаалап турары чугула.
Сактып алыңар! Орай кежээ болгаш дүне 22.00 шактан 06.00 шакка чедир назы четпээн ажы-төл ада-иези чокка кудумчуга кылаштаары хоруглуг!
Ажы-төлдүң хостуг үезин, дыштанылгазын чөптүг болгаш айыыл чок кылдыр ажыглаарынче улуг кичээнгейни угландырып, бедик харыысалгалыг болурунче ада-иелерни, улуг улусту кыйгырып тур бис!
Ажы-төл ада-иелерден, улуг улустан үлегер алыр дээрзин утпаңар! Уруг-дарыыңарны кудумчуга, бажың-балгадыңарга корум-чурумга өөредип, боттарыңар шын үлегериңер көргүзүңер, ада-иелер!
Тыва Республиканың Өөредилге болгаш эртем яамызының берген медээзи езугаар М.Солун-оол белеткээн.
#безопасноедетство #уругларныңайыылчокчоруу #тыванын_аныяктары #чайгыдыштанылга_адаие
