Шаңнатканнарның аразында «Тыва Википедияның» тургузукчузу, тыва дылдың хөгжүлдезинге улуг үлүг-хуузун киирип чоруур Али Күжүгет база бар. Ол «Төрээн дылында мобилдиг капсырылга кылып турары дээш» деп шаңналга төлептиг болган.
Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунуң эртем ажылдакчызы, филология эртемнериниң кандидады Чойган Ондарның чугаазы-биле алырга, чон колдуунда социал четкилерде болгаш мессенджерлерде бот-боттарының аразында тыва дылда харылзажып, санал-оналдарын бижип турарлар.
– Төрээн дылын чаштарывыс эки билбезинде делегей четкизинде тыва дыл кырында контент эвээш, харын-даа чок болганы улуг салдарлыг. Өг-бүле-даа, ада-ие-даа тыва дылын дамчыдып шыдавайн турлар. Чамдыызы албан-биле чүгле орус дылдыг кылдыр өөредип турарлар, ынчалза-даа колдуу шынап-ла күш четпейн турар. Ынчангаш амгы үеде бар шупту аргаларны ажыглап, тыва дыл кырында контентини делегей четкизинге көвүдедир ажылды чорудар болза эки – деп, аныяк эртемден демдеглээн.
Келир чылын интернет четкизинге «Яндекс. Очулдурукчу» деп сервис тыптып кээр. Чоокку үеде тыва чугаа синтезатору, тыва дылдыг кылымал угаанныг колонка чижектиг төлевилелдер ажылдап кылдынар. Ук программалар тыва дылды сайзырадып, ону аныяк-өскенге дамчыдарынга улуг идигни бээр.
Эртемденнер домактар очулдурар онлайн программаны тургускаш, системаже тыва сөстерни киирип турар. Бо ажылды уламчылап, улам сайзырадып, тыва дылдың шын бижилгезин эдип, хынаптар системаны база келир чылын ажылдадыры көрдүнген.
Чоокта www.tyvan.ru сайта эвээш санныг очулгалар курлавыры-биле кылган шенелде Кылымал Угаанныг очулдурукчуну база немээн. Чоорту хөй санныг домактар курлавырын кошкаш, оон-даа эки очулдурукчуну үндүрер.
Али Күжүгеттиң шаңналын ооң акызы, билдингир хирург эмчи, медицина эртемнериниң кандидады Росси Күжүгетке тывыскан.
– Али он чыл ажыг тыва дылывысты интернет четкизинде сайзырадып келди. Тыва Википедия, онлайн-очулдурукчу (танал, сөстүк, словарь), тыва кроссвордтар дээш оон-даа ажылдары хөй кижи. Ол – «ӨҢҮ» деп тураскаалдың база бир автору.
Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунуң эртем ажылдакчызы Чойган Ондар биле Али Новосибирск хоорайга сургуул үелеринде эдержип эгелээннер. Олар бо үеге дээр кады ажылдап, чонга улуг дузалыг чурагайлыг херекселдер кылып чоруурлар. Олар дээш чоргаарланмас аргам чок.
Бо шагда улус делегей четкизинден хөй номчуттунар. Кылымал угаан дузазы-биле кылган очулдурукчу чонга дыка-ла ажыктыг болур. «Дуңмаңның кылганы очулдурукчузун ажылга кезээде ажыглап чор мен» деп чаңгыс эвес кижи меңээ чугаалаан. Аныяк-өскенге база дыка улуг дуза…» – деп, ол чугаалаан.
Тываның Чазаа, Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институду база DIGITAL TUVA каттыжыышкыны демнежип, ук хемчегни эрттирген. Тыва дылды делегей четкизинде нептередип чоруурларга шаңналдарны чыл санында тыпсыр.
Шончалай ХОВАЛЫГ
