Командириниң балыгладыпкан берге үезинде, ол ону солааш, дайынчыларны баштап алгаш, тулчуушкунче кирген.

— Төрээн чурт дээш! – деп алгыргаш, взвод командири тура халааш, барып ушкан.
— Бурунгаар! – дээш, взвод командириниң дузалакчызы бар чыдырда, аңаа база ок дээпкен.
— Мээң соом-биле! – деп, адак соонда кыс үн дыңналган. Ол Ооржак Севилдиң кыйгызы болган.

Дайынчылар эрес кыстың соо-биле халдап киргеш, Ровнонуң бир кварталын дайзындан хостап алганнар. Севил ол тулчуушкунга будунче балыгладыпкан, ынчалза-даа ол дайын шөлүн кагбаан.
Капитан Ахмеджановтуң эскадронундан бир солдат аар балыгладыпкан. База-ла дөспес Севил чеде хонуп келген. Солдаттың балыын шарааш, чаг­лактыг черже аппарган. Тыва кыс­тарның адынга бүгү дайын­чылар эң-не чылыг-чымчак сөстерни чугаалап турганнар: «Тыва кыстар, дуңмаларывыс, силерни кажан кезээде утпас бис».
Ооржак Севилдиң бир мындыг болуушкунга таварышканын сактып тур мен. Балыг­латтырган дайынчылар дуза эреп кыйгырып турганнар, а балыг шарыыр материал төнген. Балыг солдатты ажыт черге чыттыргаш, Севил чүктешкизинден бодунуң хууда ак хевин ушта соккаш, диле тырткы­лааш, ооң-биле ханын боой шарып берген. «Сээң хууда хевиң меңээ кандыг-даа шарыышкындан артык эм-дом болган» деп, ол солдат сөөлүнде өөрүп четтирип чугаалаан.
Тыва кыстар дидим, тывынгыр чоруктарны удаа-дараа кылып турганнар.

Ровнодан бир бажыңның хериминиң артынга балыг шарыыр черни Ооржак Байлак организастап алган. Үр болбаан­да, ону билип кааш, фашистер бо атакалап келгеннер.
Балыг дайынчыларны ооң эрес-дидим санинструктору Байлак-биле катай тудуп алыр азы узуткап каар деп бодаан­нар боор оң. Байлак балыг­латкан дайынчыларны камгалап, автоматтан чазыг чок отту ажыткан. Ол дораан аңаа пулеметчулар дузалажып келген. Дайзын ойтур октаттырыпкан, элээн фашистерниң сектери чыткылап калган.
Ровно дээш тулчуушкунга санинструктор Дарыяага улуг ажыг-шүжүг таварышкан. Орта ооң ашаа, улуг лейтенант Куулар Дончут биле дуңмазы Хертек Агбаан маадырлыы-биле өлгеннер. Ооң үр ыглаар чайы чок болган, чүг­ле диштерин ызырныпкаш, катап-катап чугаа­ланган:
— Эргим ынактарым, силерниң өжээниңерни каргыштыг фашис­терден негеп алыр мен…
Ийе, ол бодунуң чоок кижилериниң, өңнүктериниң амы-тыны дээш өжээнин негеп алган. Куулар Дарыяа чүгле Ровно дээш тулчуушкуннарга безин, чеди фашисти узуткаан.
Ровно хостаттынган. Бистиң шериглеривис дайзынны сүрүп эгелээн. Бир черге фашистер тыва эскадроннуң хажыызындан халдаар аргалыг болганнар. Тывалар элээн чидириглерге таварышканнар. Ол берге үеде санитар кыстар ок-боо тудуп алгаш, дайзын-биле аткылажыр ужурга үзүп келгеннер.

Ховалыг Бичен биле Монгуш Амаа кырынче халдап келген чеди фашисти чок кылганнар.
Ховалыг Биченниң дугайын­да онза чылыг сөстерни чугаалаксаар мен. Ол гвардейжи улуг лейтенант Сат Бүрзеккейниң пулемет взводунга быжыглаттынган турган.
Ол взводтуң пулеметчулары маадырлыы-биле өлген дээрзин номчукчу билир болгай. Ооң одуруунга ханныг тулчуушкуннарга Ховалыг Бичен эгезинден төнчүзүнге чедир киришкен. Чүгле чайлаш чок өлүр бис деп чүвени билгеш, пулеметчуларның командири Бүрзеккей кыс кижини камнап: «Эскадрон командиринге далаштыг бижик чедирер кижи сен» деп таарыштыр дужаагаш, тылче чорудупкан. Оон башка дидим санитар кыс Ховалыг Бичен чалыы назынын пулеметчу эш-өөрү-биле кады Төрээн чурттуң алдарынга, ооң хосталгазынга ынчан-на өргүүр турган ийик.
Совет чурттуң хосталгазы болгаш хамаарышпас чоруу дээш тулчуушкуннарга маадыр­лыг чоруктарның үлегер-чижээн тыва херээженнер эр улус-биле деңге көргүскеннер. Олар эрес-дидим санитаржылар, медсестралар, часпас адыгжылар, хат-казыргы дег аъттыг шериг­лер болуп турганнар.

1944 чылдың февраль 17-де 8-ки гвардейжи аъттыг дивизияның командири генерал Павлов ТАРН ТК-га болгаш ТАР-ның чазаанга тыва эки турачы херээженнерниң дугайында мынчаар бижээн: «Гвардейжи капитан Кечил-оолдуң командылааны тыва эскадроннуң дайынчыларының, сержантыларының болгаш офицерлериниң эрткен оруу улуг маадырлыг болгаш эр соруктуг чоруктуң, туруштуг болгаш дидим чоруктуң үлегер-чижектери-биле долдунган.

Ровно болгаш Дубно дээш тулчуушкуннарга санитаржылар Сынаа, Байлак, Севил, Бичен, Дарыяа, Амаа болгаш өскелер-даа эскадроннуң тулушкан черлеринге дайынчылар-биле кады чоруп, дайзынның күштүг одунуң адаанга балыглаттырганнарга баштайгы дузаны көргүзүп, оларны дайын шөлүнден үндүр дажып турганнар. Санитаржы Сынаа тулчуушкунга боду балыглатса-даа, санитар кезээнче чоруурундан ойталааш, хүлээлгезин күүседирин уламчылаан. Санитаржы Амаа ланчыызы-биле 3 немецти боо­лап өлүрген. Кыстар шупту эрес-дидим, маадырлыг чоруктуң үлегер-чижээн көргүскеннер».

Валерий КАРА-ООЛ,
күш-ажылдың хоочуну,
чуруктарны социал четкилерден алган