Тываның чазааның ээлчеглиг аппарат хуралында 2025 чылдың тарылга кампаниязынга белеткел ажылдарын чугаалашкан. Республиканың Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызы кол илеткелди республика чазаанга таныштырган. Оон алырга, бо чылын тараа шөлдерин 6 хууга, азы 39 муң га чедир улгаттырары планнаттынган. Ооң-биле чергелештир тараа болгаш мал чиир культуралар тарылгазы ол деңнелге хевээр артар, ынчалза-даа картошка болгаш ногаа аймаан тарыыры 2 катап көвүдээр – тус-тузунда 2,7 база 0,43 муң га чедир.
Тарылга кампаниязы майның 1 соонда эгелээр. Часкы хову ажылдарынга 134 ажыл-агый киржир, аңаа 1100 ажыг кижини болгаш 1036 санныг техниканы хаара тудар. Амгы үеде үрезин фондузун болгаш кыва-чаар чүүлдер курлавырларын четчелеп, тракторлар болгаш дериг-херекселдерни септеп, артык кезектер болгаш минералдыг чемишчиделге хандырылгазының керээлерин чарып эгелээн.
Бөгүнде республиканың ажыл-агыйларында 500 тонна тараа болгаш мал чиир культуралар үрезиннери бар, ол дээрге ниити хереглелдиң 12 хуузу-дур. Яамы 3,8 муң тонна үрезин аймаан садып алырын организастаар.
Тывада шөлдерниң чүгле 28 хуузу кара хөрзүннүг черлер болза, 72 хуузу шоолуг дүжүткүр эвес деп санаттынып турар болганда, бо сезонда хээкчилер болгаш аарыглардан үнүш-дүжүттү камгалаар чүүлдерни ажыглаарын база чемишчидилге ажылын деткиирин саналдаан.
Суггаттыг черлерниң шөлдерин калбартып тургаш, арбын дүжүттү ажаап, ону кадагалап арттырып алырын кызыдар. Тываның барыын чүгүнде – Барлык биле Алаш бугаларын 2025 чылда катап тургузарынче ниитизи-биле 36,6 млн. рубль көрдүнген.
Чер ажылының технологиязын сагып, черниң беримчезин экижидер хемчеглерни чорудар сорулга-биле ажыл-агыйларга күрүне деткимчезин бээр, 2025 чылда бюджетте ол сорулгага 72,3 млн. рубль көрдүнген, ооң мурнунда чылга деңнээрге 24 хуу хөй. Суггаттыг черлерлиг, көдээ ажыл-агый техниказының четчир баазазы бар, боттары курлавырда үрезинниг, дыштандырган шөлдерлиг ажыл-агыйлар субсидияны мурнады алыр эргелиг.
Регионнуң чер ажылдыглары чиигелделиг чээлини ап болур. Ооң ставказы эрткен чылын 5 хуу турган болза, ам 8-тен 13 хуу чеде берген. Ындыг-даа болза, Тывадан чээрби хире ажыл-агыйлар чээли алырынче кордап турар. Март 6-дан эгелеп Россельхозбанкының регионалдыг салбыры чээли бээринге документилер хүлээп алырын март 6-да эгелээр.
Бо чылын Тывада картошка болгаш ногаа аймаан тарыыр ажыл-агыйларга деткимче фондузун ийи катап улгаттырган. Ооң көвей кезиин хууда дузалал ажыл-агыйларынга хуваар. Ол дузаламчыны алырда ажыл-биле бодун хандыртынган кылдыр бүрүткедир ужурлуг. Оон аңгыда, бедик көргүзүглерлиг, чаагай дүжүт алыр дээш чемишчидилге болгаш өске-даа хемчеглерни ажыглап турар ажыл-агыйлар шилилдени мурнады эртер.
Республиканың Баштыңы картошка болгаш ногаа аймаан тарыырынче өг-бүлелерни хаара тудары-биле «Өг-бүлениң шыгжамыры» төлевилелди эгелеп алганын сагындыраал. Владислав Ховалыг Тываның парламентизинге Айыткалында ол акцияны чарлаан. Эрткен чылга деңнээрге, 2025 чылда бо төлевилелдиң шугуму-биле деткимчеже көрдүнген акша-хөреңги 4 катап хөй – 5,6 млн болган. Ногаа аймаан тарыыр өске ажыл-агыйларга дуза кылдыр, бюджетте 700 муң хире рубльди тускайлаан.
Март 4-ке чедир Бай-Тайга, Барыын-Хемчик, Сүт-Хөл, Чаа-Хөл, Таңды болгаш Чеди-Хөл кожууннардан 13 хууда дузалал ажыл-агыйлары “Өг-бүле шыгжамырынга” киржир болган. Баш бурунгаар санаашкыннардан алырга, төлевилел чорудуу-биле 88,4 га шөлге картошканы тарып, оон эвээш дизе 660 тонна дүжүттү алыры планнаттынган.
Республиканың эрге-чагыргазы «Өг-бүлениң шыгжамыры» акция чурттакчыларны огород ажылынче элээн хаара тударынга идегеп турар. Тывада 53 муң өрегеден чүгле 36 муңу огородтуг болза, 16,8 муң өг-бүлениң участоктарында чүү-даа чок, чашпан дола берген.
Тыва бодун картошка болгаш кол ногаа аймаа-биле долузу-биле хандырып алырынга өрегелерни хаара тудуп алыры чугула деп республиканың Көдээ ажыл-агый яамызының специалистери санаан. Бөгүнде санитарлыг норма езугаар чылда бир кижиге 90 кил картофель херек болза, республика чүгле 47,7 килди бүдүрүп турар. Ногаа аймаа оон-даа эвээш – чүгле 10 килди ажыглап турар болза, херек кырында 146 кил болур ужурлуг.
Ужуражылганың түңнелинде Владислав Ховалыг келир тарылга үезиниң «орук картазын» күүседир элээн каш даалгаларга атты салган. Республиканың Баштыңы ажылдың хуусааларын сагыырынче, ол ышкаш үрезин камгаладылгазынче онза кичээнгейни углаан. Чер ажылынга таарымча чок зонага хамааржыр Тывада ажыл-агыйларны баш бурунгаар көрдүнмээн байдалдардан болгаш чидириглерден камгалаарының чугула аргазы ол. Оон аңгыда, эки арга-дуржулга бар: 2024 чылда дөрт ажыл-агый камгалакчылардан ниитизи-биле 2,5 млн. рубль компенсацияны алган.
Тыва Чазак
