Чуртта делгереп, тарап, өөскээн хамчык аарыгга удур тарылганың, баш удур эвес-даа бол, чогааттынып кылдынганы – бо чээрби бир чүс чылда база бир улуг кол чедиишкиннерниң бирээзи. Аңаа бөгүн езулуг бедик үнелелди бээр үе келген. Ооң хевирлеринге: Гам-Ковид-Вак (Спутник V) болгаш Эпи-Вак-Корона, КовиВак хамааржыр. Гам-Ковид-Вак боду бир үлүглүг болгаш хөй үлүглүг деп ылгалып турар. Бир үлүгде 0,5 мл чоруур. Ол чаңгыс кижиге салырынга көрдүнген. Хөй үлүг бар идижикте 3 мл чоруур. Ол дээрге-ле 5 үлүг. Ону салырда, идижикти часкаш, эргизип тура, хары угда беш кижээ салыр. Часкан идижикти ийи шактан орай эвес үеде ажыглаан турар ужурлуг. Ук тарылганы ковидтен аараан улуска ооң мурнунда 6 ай болганда, анализи экиде, салыр деп турган болза, ам салбас апарган. Чүгле аарыгдан аарып көрбээн, лабораторлуг шинчилге түңнелинден SARS-СoV-2 вирузунга Ig G болгаш M чок улуска көрдүнген. Оларга ынчан 18-тен 60 хар чедир хамаатылар турган болза, ам 18 хардан өрү кылдыр эдилгени киирген. Ынчап кээрде тарылганы аарыгдан аарываан улус, хоочураан аарыгларлыг улус база хөй-ниити-биле ажылдап турарлар алыр. Тарылга халас болгаш бот-күзел-биле. Ийи чадалыг. Бирги чадада – тарыдыкчы кижи 0,5 мл хемчээлдиг үлүгнү алгаш, 3 чедилик иштинде ийи дугаарын манаар. Чүгле бирги тарыдыышкын соонда, 21 хонганда (тарыткан хүннү санавайн), ийиги 0,5 мл хемчээлдиг үлүгнү алыр. Эмни өжүнде шыңганче, а аргажок өжүнде шыңганче болдунмас таварылгаларда, дөңмектиң калбак шыңганынче салыр. Ооң-биле ковидке удур тарылга бүрүнү-биле доостур. Чижээлээрге, катап тарыдарынга Эпи-Вак-Коронаның хуусаазы 6 ай болза, а Гам-Ковид-Вактыы 2 чыл чедир. Ындыг бол, ийи чыл эртерге, чуртта эпидемиологтуг көргүзүглер аайы-биле база салдыртып болур.
Бир эвес ийи дугаар салдырыышкынын ап келирге, бирги тарыышкын соонда бергедежилгелер, аллергия, эът изии 40 градус чедир бедик болза, тарылганы ынчан салбас.
Тарылга алыр бетинде, ниити аарыглар эмчизиниң көрүлдезин эртер. Ол дээрге-ле эмчи эът изиин хынаар, аарыг улус-биле харылзажып турган бе деп албан айтырар, өк, аас ишти, таалайны көөр. Эът изии 37,5-тен өрүлээрге, тарылганы соңгаарладыр. Херек таварылгаларда, артериалдыг хан базыышкынын хынап көөр. Силерден бот-күзел-биле тарылга эртер чөпшээрелди алыр. Ол ышкаш тарыткан соонда тыптып болур бергедээшкиннерни сагындырып, тайылбырлаар. Тарылганы алган соонда, эмнелге черинге чартык шактың дургузунда эмчиниң хайгааралынга олурары күзенчиг. Тыптып болур бергедээшкиннерни суртаалдаары-биле.
Аар эртер кеш хуулуушкуннары аллергия, иштиг-сааттыг болгаш уруг эмзирип турар иелерге, 18 хар четпээн элээдилерге тарылга салбас. Түр үеде салдырбас таварылгалар: чидиг халдавырлыг болгаш халдавырлыг эвес аарыглар барда, ол ышкаш хоочураан аарыглар каданнаан үеде. Сегип кээп, аарыг намдаарга, 2-4 чедилик эрткенде салдырар. Чиик хевирниң чидиг респираторлуг вирустуг инфекцияда, ол ышкаш чидиг халдавырлыг ижин-шөйүндү аарыгларынга – тарылганы эъттиң изии бадарга-ла, оон ап болур.
Бирги, ийиги-даа тарыдыышкыннар соонда, баштайгы 1-3 хонуктарда тыптып болур чүүлдер: үр үргүлчүлелдиг эвес гриппке дөмейлешкек ылгавыр им-демдек. Эът изиир, шыырныктырар, чүстер, шыңганнар аарыыр, харыксырап, суларап, баш аартыр, тарыткан чер кызып, ыжып, аарышкылыг апарып болур. Чамдыкта куду олуртуп, чемге хөөн чидип, хөөн булгандырар, бестер улгадыр, аллергия тыптыр. Ынчалза-даа бо демдектер 3 хонуктуң дургузунда эртип, чиде бээр.
Тарыткан соонда үш хонук иштинде доңуп, арага-дары аймаа, ылаңгыя коржаң арага ижип, чунар-бажыңнап, сауналап, аар ажыл кылып, база тарыткан кезээн өттүрбезин сүмелеп турар.
Тарыткан соонда ол кезээ аргажок кызып, ыжып, аарышкылыг апарза, аңаа чогуур эмни ижер. А мага-боттуң эъди изиирге, ону бадырар эмни ишсе чогуур.
Сактып алыңар ! Ковид 19-ка удур чеже-даа бүрүн, долу хемчээлге тарыдып алган болзуңарза, камгалал хол-хап, маска кедерин, социалдыг хемчээлди сагыырын кажан-даа соңгаарлатпайн турар.
Бандан Байыр-Мөңге,
Республиканың дугаары 1 эмнелгезиниң
профилактика салбырының фельдшери.
