Билип алыры артык эвес: оваадай вирус халдавыр аарыы

673

Оваадай вирус халдавыр аарыы дээрге эгелээри-даа, ылгавыр им-демдектери-биле-даа гриппке, ол ышкаш чидиг респираторлуг тыныш органнарының качыгдаарынга дөмейлешкек боорда, элээн аар эртер аарыг болур. Ук аарыг 2019 чылдың төнчүзүнде Кыдат Улус Республиканың Ухань хоорайның Хубэй можузунга бүрүткеттинген. Бүгү-делегейниң кадык камгалал чери 2020 чылдың февраль 11 –де аарыгга Ковид 19 деп албан-езу атты тыпсып, а ооң өөскүдүкчүзүнге SARS-CoV-2 деп атты берген. А марттың 11-де бүгү-делегейниң кадык камгалал чери хамчык аарыгның калбаа-биле нептерелин чарлаан. Ук аарыгның дугайын­да «Тываның аныяктары» солуннуң корреспондентизинге Кызылдың дугаары 1 республика эмнелгезиниң аныяк эмчизи Байыр-Мөңге Бандан мынчаар чугаалаан.

Аарыгның дөзү – аарыг кижи, аарыг билдирбес үеде безин. Дамчыыр оруктары – агаар-биле, дорт харылзашканда, аас дамчыштыр. Ол дээрге-ле аарыг кижи чөдүргенде, аспырганда, аразы 2 метрден эвээш хемчээлге турганда, хол тудуп мендилешкенде, эжик тудалары тутканда, хөй-ниити транспортунга, аъш-чем, эт-херексел таварыштыр чыпшынып болуру-дур.
Оваадай вирустар – чаңгыс илчирбелиг, РНК тургузуглуг улуг бөлүк болур. Кижини-даа, дириг амыттаннарны-даа качыгдадыр. Ол ышкаш грипптиң безин өөскүдүкчүзүнүң тургузуунга чоруур. Аарыгның кирер эжиктери – үстүү, алдыы тыныш оруктары, ижин, шөйүндү. Оваадай вирус боду шимченгир эвес. Ол аар коргулчун дег, чижээ, черже бир бедик черден кээп дүжерде, дыка аар бадар. Агаарга үргүлчү ужар харыы чок. Даштыгаа, ол ышкаш чылыг черге 3 хире хонук кызып чурттаптар. Ынчангаш камгалал маска барда, ооң кижиже шоглаары-даа 100 хуу чөгенчиг.
Аарыг бар, чогун дараазында таварылгаларга чаргаш, илередип турар.
Каразынчыг таварылга
Чидиг качыгдаан респираторлуг тыныш оруктарының демдектери көстүп, эът изии 37,5-тен өрүлеп, оон ыңай дараазында бо ылгавыр им-демдектерниң чаңгыс азы элээн хөйү турар: чөдүл – кургаг азы өл, дүкпүлүг, эгиштээшкин, хөрек бир-ле чүүл-биле долган дег боор, думчук тунар азы суук чүүл төктүр, чыт чыттаары бергедээр азы шуут чидер, амдан ылгавас апаар, чыртак аарыы тыптып, суларал, шыңганнарга аарышкы, баш аарыы, куску, суук албан, кешке янзы-бүрү чергениң шивишкилери үнер. Оон аңгы кылдыр аарыгны канчаар тывылганын тайылбырлаар чылдагаан чок болур.
Магадылалдыг таварылга
1. Үстүнде таварылгада бижиттинген им-демдектер база бар боорда, аарыгның тыптып болгу дег чылдагааннары бар болур. А ол дээрге-ле:
– аарыгның демдектери көзүлгүже чедир өске чурттан келген 14 хонук;
– хайгааралда турар аарыг кижи-биле сөөлгү 14 хонукта сырый харылзаа, оон соонда боду аарыгдан аарыыры;
– каразынчыг азы бадыткаттынган улус-биле харылзааларның бары;
2. Компьютерлиг томографияга, лабораторлуг шинчилге чеже-даа эрткен болза, өкпеде аарыгның демдектериниң, өскерлиишкиннерниң бары;
Бадыткаттынган таварылга
РНК SARS-CoV-2 бар бе дээш лабораторлуг шинчилгеден аарыгның илерели.
Ылгавыр им-демдектери
Аарыгның билдинип кээринге чедир чажыт үези 2-14 хонук, а ортумаа-биле 5-7 хонук. Ковид 19-ка чидиг респираторлуг вирустуг аарыгның демдектери хамааржыр: эът изии, чөдүл кургаг азы дүкпү-биле 80 хуу таварылгаларда, эгиш, боостаага аарышкы, шылаашкын, хөрек бир чүүл-биле долган дег сагындырар. Эң аар хевирниң эгижи аарыгның 6-8 хонууунда илерээр. Оон ыңай думчуктан суг төктүрү, суук албан, хан дүкпүртүрү, чүрек багай согар, куску, хөөн булганыы, угаан албаараар, чыт болгаш амданны кижи ылгавастап, чыртак аарыы тыптыр. Ылгавыр им-демдектер эът изии чокта безин көстүп, бар бооп болур.
Аарыг чиик, ортумак, аар хевирлерге эртер. 80 хуу аарыг улус чиик хевирде эртип турар. Ол эртерде, чидиг чөңгүл хевиринге, чидиг респираторлуг вирустуг халдавыр аарыг хевирлеринге эртер.
Чаш уругларга эртер янзызы
Эът изии бедик саннарга чедир, боостаага аарышкы, суук думаа, өктүң артыкы ханазының кызыышкыны, эгиштеп, тыныш бачыдаар, чүрек согуу дүргедээр, куску, хөөн булганыы. 12 харга чедир уруглар элээдилерге бодаарга, чиик хевирге эртер. Аарыг­ның тыптырынга, хөгжүүрүнге дөмек боор аарыглар барда, аарыг аар эртер.
Баш бурунгаар аарыгны болдурбас хемчеглер:
— аарыг улусту эрте чадада тып, илередир;
— каразынчыг аарыг улусту база аарыг улусту дүрген-не хоруур;
— вируска удур эмнерни хүнде-ле ишкен турар ужурлуг;
— хамчык үезинде витаминниг, хоолулуг чемнер кадыкшылга ажыктыг;
— бот-хоруушкун чурумун шыңгыы сагып, хөй-ниити черлеринче баарын шуут шеглээр;
— арыг-силиг чорукту сагыыр;
— чаңгыс ажыглаар спирт холумактыг салфеткаларны ажыглаар;
— холдарны үргүлчү саваңнап чуп, дезинфекциялаар, хирлиг холдар-биле аас, думчукка дегбес;
— эмчи масказын, ол ышкан марлядан шынарлыг мас­каны боду даарап ап, чуп, илиир-биле базып, камгаланыр;
— эмчи масказын бир-ийи шак болгаш-ла, солуза чогуур. Ынчалза-даа маска думчукту, аасты долузу-биле дуглаан турар ужурлуг;
— марлядан даараан шынарлыг масканы чуп, бас­каш, хөй удаа ажыглап болурунуң аргазы бар;
— чаңгыс ажыглаар камгалал хол-хаптарын, хептерни үргүлчү кедер;
— холдарны хол аштаар антисептик-биле аштап, чаштырып, дүрбүүр;
— арыгланыр черни безин хлорлап чугза, чогумчалыг;
— бажың-балгатты тускай чаштырар чүүл-биле арыг­лаар;
Шак-ла мынчаар камгаланза, кижи чүгле бодун эвес, а өске улуска безин айыыл чок чорукту тургузуп турар болур.
Эът изип, шагжокталган таварылгада, дүрген-не эмчи чалааны дээре.
А кажан тарылга аргазын белеткеп каарга, аргалыг-ла болза, оон ойталавайн, тарылганы алыры – бо шагда аарыгдан камгаланыр эң кол, дээди арга ол болур.
Алена НАН-ХОО.

, , , , , , , , , , , ,
Предыдущая запись
Төлевилелдер аныяк өг-бүлелерге улуг дөгүм болган
Следующая запись
Меню