Митингиниң эгезинде Кызыл гарнизонунуң начальнигиниң хүлээлгезин түр күүседип турар майор Азат Фатхутдинов Тиилелгениң тугун үндүрерин чарлаан. Ол үеде Тываның кадет корпузунуң 11-ги клазының кадеттери тукту байырлыг байдалга көдүрүп алгаш, чыскаалдың мурну-биле чараштыр марштаан.
Чыскаалдың мурнунче хүндүлүг аалчыларны чалаан соонда, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг мынчаар чугаалаан: — Хүндүлүг чаңгыс чер-чурттугларым, хоочуннар, локалдыг дайыннарның болгаш тускай шериг операциязының киржикчилери, юнармейжилер! Бөгүн тыва эки турачыларның төөгүлүг алдар болгаш сактыышкын хүнүн демдеглеп турар бис. 77 чыл бурунгаар сентябрь 1-ниң хүнүнде Кызылдан тыва эки турачылар фронтуже аъттаныпкан. Ада-чурттуң Улуг дайынының үезинде бистиң чаңгыс чер-чурттугларывыс эрес-дидим чоруун көргүскен. Оларның маадырлыг чоруун тыва чон утпаан. Оларның ады-биле хоорай-суурларның кудумчуларын адаан, тыва эки турачыларның дугайында хөй-хөй номнар бижиттинген.
Донбасстың чурттакчы чонунга дузалажыр дээш, амгы үениң нацистеринге удур тыва эки турачыларның салгалдары ам база чоруп турар. Бо үеде шериг албан хаакчылар болгаш тыва эки турачылар маадырлыы-биле ада-чуртун камгалап турарлар. Тыва оолдарга чурттуң удуртулгазындан болгаш Камгалал яамызындан тывыскан хөй-хөй шаңналдар ооң херечизи. Тыва чон Россияның Маадыры Мерген Донгакка чоргаарланыр. Тыва эки турачы ада-өгбелеривиске мөгейбишаан, амгы үеде эки турачы чаңгыс чер-чурттугларывыска чоргаарланыр бис. Ол аныяк-өскенге үлегер-чижек болуру чугаажок. Чаңгыс чер-чурттугларывыска деткимчени ам-даа көргүзер бис. Бистерге сентябрь 1 дээрге чүгле төөгүнү сактыры эвес, а амгы үе-биле харылзаалыг. Боттарывыстың күш-ажылчы амыдыралывыс-биле тыва эки турачы ада-өгбелеривиске төлептиг болур ужурлуг бис.
Ооң соонда Камгалал яамызының болгаш ТР-ниң күрүне шаңналдарын тывыскан. «Эрес-дидим чорук дээш» медальды тускай шериг операциязының киржикчизи, эки турачы Андрей Кудрявцевке тывыскан. Камгалал яамызының «Шериг албанында 5 чыл» медалын тускай шериг операциязының киржикчизи Батый-Хаан Ар-Сарыгга тывыскан.
Ол ышкаш ТР-ниң Чазак Даргазының Өөрүп четтириишкин бижиктери-биле айыыл-халапка таварышканнарны камгалаан эрес-дидим оолдарны шаңнаан. Оларның аразында Кызылдың № 1 школазының өөреникчизи Темир Ооржак, Алтайның күрүне университединиң студентизи Денис Ооржак, Кызыл-Мажалык ортумак школазының өөреникчилери Дангырак Кужугет, Байкара Хомушку, Эдиски Кандан, Сарыг-Септе агротехникумнуң студентизи Тамерлан Ооржак бар.
Айдың Шивидек, Тывада «Юнармия» хөй-ниити организациязының удуртукчузу: — Ада-чурттуң Улуг дайынының фашистиг Германияга удур дайынынче тыва эки турачыларны 1943 чылдың сентябрь 1-де Кызыл хоорайдан үдээн. Бо төөгүлүг хүннү юнармейжилер сактып, тыва эки турачы ада-өгбелериниң изи-биле төрээн черинге бараан болурунга белен. Ынчангаш федералдыг болгаш республика чергелиг шериг албан хаакчылары-биле кады юнармейжилер сактыышкын хүнүнүң чыскаалында киржип келген. Ол ышкаш Тываның кадеттер корпузунуң эки өөредилгелиг, сагылга-чурумнуг кадеттери Тиилелгениң тугун көдүрген. Тыва эки турачыларга алдар-сактыышкын хүнүнге киржири аныяк-чалыы армейжилерге улуг чоргаарал.
Оон аңгыда байырлыг чыскаал үезинде «Тыва эки турачыларның салгалдары» хөй-ниити организациязының мурнундан Елена Ховалыг чыылганнарга байыр чедиргеш, тыва эки турачыларның салгалы Алексей Конгар чаңгыс чер-чурттугларывыстың маадырлыг чоруунуң дугайында номну үндүргенин дыңнаткан.
Байырлыг чыскаал тыва эки турачыларның тураскаалынга чечектер салганы-биле доозулган.
Мира КОНГУЛ-ООЛ,
Чуруктарны мария СААЯ тырттырган.
