Росгвардейжи чүткүл

Росгвардияның ТР-де эргелелиниң аныяктары – өскелерге үлегер дизе частырыг болбас. Күзел турда, кижи ашпас бедик кайдал деп, өгбелеривистиң чугаалаары дег, Росгвардияның аныяк шериглери чүткүлдүүн бадыткап, шудургу ажылдап чоруур. Аныяк номчукчуга Айдыс Тогааның эрткен оруу база сонуурганчыг болуру чадавас.

Чыткан хой тургуспас

Эрзин кожууннуң Нарын суурнуң бөдүүн өг-бүлезинге төрүттүнген Айдыс Тогаа чажындан тура оожум, артык сөс чугаалавас, ажылгыр-кежээ оолчугаш бооп өзүп келген. Ооң ужуру — чаңгыс төрээш азырап каан иезинде. Авазының чөлеңгиижи, дузалакчызы карак кызыл амыдырал деп чүвени кадыг-берге тозан чылдарда көрген.
Кижи боду кыспас, чүткүвес болза, чаңгыс хүн-даа чурттап алыры нарыыдай бээрин авазы Уран-Кыс Бады-Хооевна оглу Айдысты болгаш кыс уруун Чимисти сургаар чораан. Ол аңгы-аңгы черлерге паштанчы бооп ажылдап, ажы-төлүн бут кырынга тургузуп каан. Ие кижиниң салымы чамдыкта берге-ле боор. Ону кижи бүрүзү үнелеп чорууру кай. Ажы-төлүн азыраар дээш ол кандыг чемни чедир чивейн, кандыг хепти чедир кетпейн чораан ирги деп бодап келирге, энерел сеткилдиг кижиниң баары ажыыр. Бичиизинде-даа ону эки билип чораанын, ынчангаш чеже-даа чаш турган болза, өг ээзиниң кылыр ужурлуг ажылын кылып, аргазын тып чораанын бистиң солунувустуң маадыры үлешти.
«Амгы үениң ажы-төлү ышкаш бодаар-сактыр чүве чок өскен турган болза, бир аңгы мөзү-шынарлыг болур турган ирги мен бе? Хүнзедир орун, диван эжелеп, чаагай чемнер чип каап, телефоннуң экранынче соксаал чокка далчырартыр көрүп алган орар амгы аныяк-өскенни кээргээр-дир мен. Келир үеде канчап амыдыраарыл? Дөрткү-бешки класстарда-ла улуг кижи ышкаш бодалдарым баш долган чоруур турган – чеже-даа ойнап чорза, үе-шагын билип, тургузуп каан хүн чурумун угаанымдан салбайн, оран-савамга кылыр ужурлуг чүүлдеримни кол деп санап чордум. Авазының идегеп, дагзып каан ажылын уттуптарындан ыядыр боор чораан кижи. Ортумак класстарга тургаш, чаңгысклассчы өөрлерим-биле демнешкеш, оттулар ыяшты бир машинага чүдүрүп эккеп, үлежип-даа ап чораан бис. Оон ынаныр кижим-даа чок, бодумдан өске» — деп, Айдыс утка сиңген сөстерни чугаалады.
Салымны кижи шилип ап турар эвес, бо өртемчейге төрүттүнүп келгеш, кандыг-даа эр кижи кандыг-даа таварылгада эр кижи болур ужурлуг деп чүвени школаны доозуп турар келир үениң росгвардейжизи ынчан ыяк билген. Ынчангаш удаваанда шериг комиссариадындан келген чагаадан Айдыс бичии-даа ойталаваан.

Шериг дадыктырган

Шериг албан-хүлээлгезин Чечен Республикага эрткен. 2008 чылда аңаа байдал нарын турганындан аныяк солдат шупту чүве өскерилгенин эскерген – чуртталгаже көрүш, угаан-медерел, келир үе дугайында бодалдар. Белеткел курстар эгелээрге, күш-дамырын сайзыратпас болза хоржок деп билгеш, Айдыс спортче шиитпирлии-биле угланган. Үзүктел чок шыырак белеткенгенинин түңнелинде, чоорту берге шылгалдалар чиик болу берген.

«Чаныксавайн турган мен дээр болзумза меге болур. Ынчалза-даа бодумга база өскелерге «мен черле шыдаар мен» деп чүүлдү бадыткаар дээш кысканым шын. Чангаш-даа, кымга азырадыр мен, улуг-ла ашак кижи деп бодапкаш, быжыгланып, бурунгаар чүткүлүм күштелген. Шериг эштеримниң деткимчези база улуг. Аңаа тургаш-ла, удатпаанда, маңнаар спортка хандыкшып эгелээним ол. Мага-бот эки белеткелдиг болурга, янзы-бүрү бергедээшкиннер чайгаар-ла арлы берип, башта бодалдарны база оожуктурар, чурумчудар деп бодаар мен. Дайынчы даалга күүседирге, бир солун. Бир катап аткылажыышкынга таварышкан бис. Арга ишти чаңгыланып турар боор. Ол дааш кээр-кээрде, салгын-хат ышкаш шимчеп турар боор чорду. Ол үеде хан изиг, бодалдар база дүргедей бээр чораан. Ынчангаш ада-чурт дээш туржуп чоруур эрлерге чедиишкинни күзедим» — деп, Айдыс демдегледи.
Новосибирск хоорайга шериг кезээнге тургаш, сапер мергежилди Айдыс шиңгээдип алганын биске чугаалады. 2012 чылда Тываның күрүне университединиң эрге-хоойлу талазын дооскаш, база бир керээ чарып алгаш, шериг шугумунга ажылдаан. 2017 чылда авазының чанынга чоруур күзелин боттандырып, төрээн Тыва чуртунга чанып келгеш, ажыл тып чадаан. Душ бооп, Росгвардияже эр улус хүлээп турар дугайында чарлал каракка көстүп келгени салымның тускай имнеп башкарган демдээ ышкаш болган.

Чону — чоорган

Каш-ла чыл эртсе, хайгаарал бөлүүнүң дайынчызы Айдыс Тогаа коллективинге алдын медальдарны чаалап ап, чедиишкиннери-биле хөй санныг спортчу ниитилелдиң хүндүткелин чаалап алган.
«Боду оожум, томаанныг, хүндүлээчел, дыңнангыр спортчувус Айдыс – бистиң келир үеде чиик атлетикада идегеливис, Росгвардияның сылдызы. Сорулганы мурнунга салып алган соонда, черле ол оруундан дүшпес. Бичиилеп, далашпайн белеткенип чоруй сөөлү барып албан бедиктерин ажып алыр тускай кижи деп мынчаан билдим» — деп, Росгвардияның ТР-де эргелелиниң күш-культура белеткел талазы-биле начальниги, капитан Айдыс Базыр-оол дамчытты.
Тывага ажылдап-чурттаарга, немей күш, сорук кирип келген ышкаш болган. Спортчу чедиишкиннер база көвүдеп, алдын-мөңгүн медальдар муңзавастаан. Амгы үеде чедиишкиннери – 2022 чылдың Наадым байырлалынга тураскааткан улуг марафонга 42 километрни шыдап маңнап эрткени деп санап турар. Белеткенип-ле турар болза, кандыг-даа чедиишкиннерни чедип аптар деп, росгвардейжи база катап бүзүрээн. 2021 чылда ТАР-ның 100 чыл оюнга тускай маргылдаа болуп эрткен. Он хонук дургузунда 100 километр черни маңнап эрткеш, ону бадыткааш, тергииннерниң аразынче кирип, Айдыс Тогаа ат-алдарны чаалап алган.

«Чоокта чаа ыдыктыг Мөңгүн-Тайганың шышпык бажынче альпинистер-биле үнгеш келгеним – меңээ улуг аас-кежик болган. Даглар кезип чоруур альпинистер сагыш-сеткил талазы-биле база чанында чоруур эжинге дузааргак болгаш бөдүүн хамаарылгазы-биле меңээ чоок болду. Арага-таакпыдан ырак кижи мен. Оларның ажыы чок, ылаңгыя келир үеде солун, чаагай чуртталганы чурттаксап турар болзуңза. Артык чарыгдал база турбас» — деп, аныяк-өскенге Айдыс чагыын дамчыткан.
Аныяк дайынчының моон-даа соңгаар оруу ак болзун деп күзеп каалыңар, чүге дизе кайы-бир хүнде даалга кээрге, Айдыс чалданыш чок бистиң болгаш акы-дуңмалышкы чурттарны камгалап чоруптары чүгле үениң айтырыы.
Чуруктарны хууда архивтен алган.

Тыванын аныяктары/Молодежь Тувы

Предыдущая запись
Берегите себя!
Следующая запись
В Туве семьи мобилизованных начали подавать заявления на выплаты детям
Меню