Күскү шериг келдириишкининиң үези төнер чоокшулаан. Чуртун камгалаар ыдыктыг хүлээлгезинге Тываның оолдары кайы хире харыысалгалыының дугайында Кызыл хоорайның шериг комиссары П.В. Ширко-биле «Тываның аныяктарының» корреспондентизи чугаалашкан.
– Шеригже келдириишкин дугайында чугаалап бериңерем, Петр Владимирович?
– Шеригже келдириишкин чылда 2 катап болур. Чазын апрель 1-ден июль 15-ге чедир. Күзүн октябрь 1-ден декабрь 31-ге чедир. План езугаар республикага бир келдириишкин үезинде 600 ажыг кижи болур. Чылда 1200 хире аныяк оолдар шериг хүлээлгезин күүседири-биле чоруп турар. Кызыл хоорайдан 140 ажыг. Бо хүннерде келдириишкин үези колдуунда дооступ турар. Пандемия үези шаптык болбаан, план бедик деңнелде күүсеттинип турар.
– Пандемия үезинде өске чылдарга деңнээрге чүү өскерилгенил?
– Эмчи эрттирилгезинге чамдык саадаашкыннар, бергедээшкиннер турган. Ынчалза-даа үезинде, дүрген шиитпирлеттинген. Оон аңгыда санитарлыг негелделер немешкен дээрден бошка, улуг өскерлиишкин чок. Оолдар казармага чедип келирге-ле ковид вирузун илередири-биле тестини кылыр. 15 минута болгаш кадык деп илереттине бээрге, өске оолдар аразынче киирер. Камгалал маскалар, антисептик дээш өске-даа чугула херек чүүлдер-биле хандырып турар. Амгы үениң негелдези-биле, ооң мурнунда ышкаш, хөй кижилер чыглып, оолдарны калбаа-биле үдээри хоруглуг.
– Ковидке тест үезинде аарыг кижилер бар болган бе?
– Чаңгыс-даа коронавирус илерээн таварылга чок болган.
– Чылда 1200 хире кижи деп, сан-түң кайын кээп турар?
– Статистика саналганы чылдың-на кылып турар. 18 харга четкен эр чурттакчы бүрүзүн хайгааралга алган. Школаны, ортумак, дээди өөредилге черлерин доосканы дээш, үе-чада аайы-биле хайгааралда турар. 18 харлыг, школа дооскан оолдарга өөредилге черлеринче кирип алыры-биле, октябрь 1-ге чедир шеригже келдириишкин хуусаазын хоойлу езугаар соңгаарлаткан болур. Ол 53 дугаарлыг Федералдыг Хоойлуда көрдүнген. Бир эвес школа дооскаш-ла, шериглээр күзелдиг болза, ол дораа чоруур эргелиг. Ол бүгү барымдаалардан, шериг чоруур оолдарның сан-түңү үнер.
– Назы-хары кайы хире болурул?
– Хоойлуда көрдүнгени-биле 18-ден 27 харга чедир оолдар дарый келдириишкин-биле шериг эрттирер хүлээлгелиг. Школа соонда ортумак өөредилге черин дооскаш, шериг хүлээлгезин эрттирер ужурлуг. Чүгле ооң соонда дээди өөредилге черинче кирип, өөренип болур. 2017-2019 чылдарда улаштыр дээди өөредилге черинче кирип болур турган. Амгы үеде ортумак өөредилге черин дооскан оолдарга шериг хүлээлгезин соңгаарладыр дугайында хоойлуда көрдүнмээн. Ынчангаш доозупкаш-ла, келдириишкин манап турбайн боттары кээп турар болза дыка эки. Чүгле дээди өөредилге черин доосканнарга, чижээлээрге, бакалавр дооскаш, улаштыр магистратураже кирип алган болза соңгаарладыр эргелиг.
Бир чугаалап калыксаар чүвем, 18 хар чеде берген оолдар, кажан киир бижидилгезин, чурттап турар черин, өг-бүлезиниң байдалын, эртем-билиин өскерткен болза, 2 неделя тургузунда военкоматка албан демдегледип, дыңнадып каары оларның хүлээлгези. Шериг эрттирип чоруур беттинде эртер ужурлуг хемчеглер хөй.
– Аңаа чүлерни хамаарыштырып болурул?
– Эмчи шинчилгезин, өг-бүле байдалын тодарадыры, херекке онаажып-онаашпайн турганын дээш, шупту хемчеглерни эрткен соонда, чүгле ынчан шериг эрттирип болур-болбазының дугайында шиитпирни үндүрер. Кижи бүрүзүн хуузунда көрүп тургаш шиитпирлээр.
– Кандыг чылдагааннар хоойлу езугаар шериглевезиниң барымдаазы болурул?
– 27 хар четкени, кадыының байдалы, 2 ажы-төлдүг болза 27 харга чедир узадыр, улаштыр хары чеде бээрге, келдириишкин-биле шериг чоруп болбас. Күзелдиг болза керээ-биле эрттирип болур.
– Бир эвес чаңгыс ажы-төлдүг азы өөнүң ишти, таныжы иштиг болза?
– Бир уруглуг, уруунуң авазы иштиг артып каан болза, ийи дугаары төрүттүнүп келирге, шеригден халаар. Бир дугаарын шеригге турда чиигеп алыр болза чаңгыс удааның деткимче акшазын алыр. Ол чүгле бадылгалыг улуска хамааржыр. Ооң соонда ай санында көрдүнген түңнү алыр. Ук пособие чүгле 3 харга чедир уругларга көрдүнген болур.
– Тывада шериг хүлээлгезинден ойталап, дезип турар таварылгалар бар бе?
– Чок. Республикада-даа, Кызыл хоорайда-даа оолдар шериг албан-хүлээлгезин күзелдии-биле эрттирип турар. Чүгле үстүнде чугаалааным ышкаш, 2 неделя тургузунда өскерлиишкиннерни дыңнадып-ла турар болза, шупту чүве эки, үе-шаанда болур.
Аржана ЧАМЗЫРЫН.
Чурукту интернеттен алган.
#Армия #Призыв #Шеригжекелдириишкин #Тыванын_аныяктары