Чаа-хөл ортумак школазының өөреникчилеринге төөгүнү өөретпишаан, ада-өгбелериниң ук-төөгүзүн класс шактарында эрттирип турар. Тыва эки турачыларның үлегер-чижээ амгы үеде улам актуалдыг. Чүге дизе амгы үеде тускай шериг операциязында экер-эрес оолдарывыс төрээн чуртун камгалаар албан-хүлээлгезин ада-өгбелери-биле бир дөмей күүседип турарлар.
Чаа-Хөлдуң үстүкү классчыларынга бо удаада тыва эки турачы өгбевис Даваа-Самбуу Сат дугайында таныштырылганы кылдым.
Ол чээрби-үжен чылдарда Изиг-Кара Чөөн-Хемчиктиң девискээри турган. Үжен чылдарның төнчүзүнде Изиг-Кара сумузун Улуг-Хем кожуунунуң Чаа-Хөл сумузунга каттыштырган.
ТАРЭ кежигүнүнге Даваа-Самбуу 1937 чылда кирген. Чаа-Хөл сумузунуң мурнакчы аревэчилериниң бирээзинге санады берген. Ынчангаш ону 1939 чылда Чаа-Хөл сумузунуң 14 дугаар арбанының даргазынга соңгаан. Ол-ла арбанны даргалап турда, фашистиг Германия Ада-чурт Улуг Совет Эвилелинче оор езу-биле халдаан дугайында медээ дыңналып келген. Сат Даваа-Самбуу маадырлыг Кызыл Шеригге дайынчы аъттар, белек-дузаламчы чыыр ажылды арбан иштинге организастап, кыска үениң дургузунда 48 дайынчы аътты, ооң иштинде боду 3 аътты белек комиссиязынга дужааган. 1941 чылдың күзүнүнде Шагаан-Арыгның шериг кезээнге албан эрттирип келген. 1943 чылдың эгезинде Шагаан-Арыгның шериг кезээн каттышкан полктуң составынче шилчидипкенде, Сат Бүрзеккейниң пулемет эскадронунга шериг албанын үргүлчүлеп, пулеметтарның болгаш автоматтарның тургузуун өөренип, часпас адарының мергежилин чедип алган.
Ада-чурттуң дайынынга эки туразы-биле киржир дугайында билдириишкинни Чаа-Хөл сумузунга арбан даргалап тургаш-ла киирген. Сат Даваа-Самбуу ТАРН-ның хүрээлеңинге 1941 чылда кирген.
Сат Даваа-Самбуу Сат бүрзеккейниң взводу-биле улуг дайынче аъттанган.
Айлуна Дагбажык, Чаа-Хөл ортумак школазыныңү-ги классчызы: — Бистиң башкывыс Айланмаа Сундуйнуң кичээлдери дыка солун болур. Бис кичээлдерде-даа, класс шактарында-даа дыка хөй ажыктыг чүүлдерни билип ап турар бис. Амгы үеде школавыста Улуг Тиилелгениң хүнү, май 9-ка, уткуштур кичээлдер болуп турар. Чаа-Хөлден эки турачы Сат Даваа-Самбуунуң дугайында башкывыс биске таныштырган. Бодунуң төрээн чериниң төөгүзүн, ада-өгбелерин билип алыры чугула деп бодаар мен.
Айланмаа Сундуй, Чаа-Хөл ортумак школазының тыва дыл болгаш литература башкызы материалды белеткээн. (Кичээлге М. Сундуйнуң «Эки турачы аъттыг эскадрон» деп номундан медээлерни ажыглаан).
