Айдың Монгуш – Тываның шыырак мөгелериниң бирээзи база Улуг-Хемниң төлептиг болгаш үлегерлиг оглу. Ол эрткен чылын ТАР-ның 100 чылынга уткуштур Наадым байырлалында «Тыва Республиканың Арзылаң мөгези» деп хүндүлүг, бедик атты бодунуң тура-соруктуу-биле чедип алган. А бо айда Айдың мөгевис «Арзылаңның найыры» деп хемчегни төрээн Улуг-Хеминге эрттирген. Шагаан-Арыгның Б.Монгул-оол аттыг стадионунга ча спортунуң баг адар хевиринге Тываның ырак-чоок булуңнарындан 42 шыырак адыгжылар мөөрейлешкен. (оюннуң хемчээли 40 метр черге 9 катап адар).
Тыва хүрешке шуптувус дыка улуг сонуургалдыг бис, Шагаан-Арыгның стадионунда олуттарны улуг-бичии чон ээлепкеннер. Чыылган чонга Айдың мөгениң авазы Саара Туматовна база Тываның хоочун Арзылаң мөгези Радислав Наважап чылыг сактыышкыннарны чугаалап, мөге оглунга чедиишкиннерни күзээннер. Сара Туматовна Санчыга мөге оолду өстүрүп, кижизиткени дээш Кызыл хоорай чагыргазының Хүндүлел бижиин Эрес Оруспай тыпсып берген. Кожууннуң баштаар чери Арзылаң мөгелери Р.Наважапка болгаш Айдың Монгушка «Улуг-Хем кожууннуң Хүндүлүг хамаатызы» деп аттарны тывысканы өөрүнчүг болган.
«Арзылаңның кежиин үлежип» республиканың кончуг дээн шыырак 70 ажыг мөгелери ачыр-дачыр тудушканнар. Айдың мөгениң кежиин үлешкен тыва хүрешке Арзылаң мөге Сайын-Белек Түлүш шүүлген, үжүүр былаашкан мөге Начын-Мерген Ооржак (Сүт-Хөл) база Айдаш Сан-Хоо (Эрзин) биле Кежик Ооржак (Чөөн-Хемчик) олар 3-кү, 4-кү олуттарны үлешкеннер. База шыырак хүрешкен мөгелерни шаңнап мактаан.
Аът чарыжы – тыва чоннуң эң ынак оюну. Бо байырлалдың солун хемчеглериниң бирээзи аъттар чарыжы болган дизе, частырыг турбас. Чылгычылар черниң ыраан-даа тоовас, чарыштырар аъттарын чедип алгаш эккээр чаңчылдыг улус. Аныяк чүгүрүк 33 аът чарыжынга Чөөн-Хемчиктиң Иймеден Айбек Монгуштуң аъды мурнай халып келген. Шолбан Оюннуң (Чеди-Хөлдүң Элегест)аъды ийи дугаар, Каа-Хемден Менги Күжүгеттиң, Чөөн-Хемчиктен Айдыс Саттың аъттары 3-4 дугаарында маңнап келгеннер.
Улуг чүгүрүк аъттар чарыжынга 43 аътты салып үндүрген түңнелинде, Отчугаш Ооржактың (Барыын-Хемчик), Серен-Доржу Балчыйның (Улуг-Хем), Шоваа Кара-Салдың (Улуг-Хем), Дайза Монгуштуң (Чөөн-Хемчик) аъттары шууштур-шууштур эртип келген.
Аныяк чоруктуг аъттар чарыжынга шупту 8 аът чарыштырган. Василий Лодай-оолдуң (Чеди-Хөл), Булат Бадының (Улуг-Хем), Сергей Иргиттиң (Чеди-Хөл) аъттары эртип, шаңналдыг черлерни ээлээн.
Улуг чоруктуг чарышка 9 аътты салган, Аяс Хомушкунуң (Каа-Хем), Андрей Монгуштуң (Чеди-Хөл), Сулдем Сотпаның (Чеди-Хөл), Олег Хавакчыктың (Улуг-Хем) аъттары удаа-дараа эрткилэээн.
Тываның төлептиг оглу — Арзылаң мөге Айдыңның өөрүшкүзүн үлешкен найыр солун эрткенин демдеглээри чугула.
Бистиң корр.
Тыванын аныяктары/Молодежь Тувы
