«Тываның аныяктары» солуннуң номчукчуларын «Кежээки Тываның» аалчылары-биле таныштырарын уламчылаар-дыр бис. Аныяктарның бо дамчыдылгазы хүнден хүнче өскерлип, чаарттынып, немежип турарын эскерип болур. Дамчыдылганы бо удаада Сай-Даш Монгуш башкарып эрттирген, а ооң аалчызы «Тува 24» телеканалдың корреспондентизи Даян Дансюрюн болган. Ноябрь айның сөөлгү хүннеринде телевидение ажылдакчыларының профессионал байырлалы дээрзин сагындыраал. А аныяк кижи – Даян канчап телевидениеже күш-ажылчы оруун эгелээнил? Баштай ол «Тывамедиабөлүкке» фотограф кылдыр ажылдап кирген болгай. Чогум-на Даянның амыдырал-чуртталгазында солун болуушкуннар хөй. Ооң Индияга хуурак кылдыр өөренип турган чылдары база бар. Аныяк номчукчуга Даян Дансюрюн-биле чугааны сонуургадыыл.
— Чырык, чараш чурук дээрге-ле фотографтың ажылы. Бо хүн аалчывыс фотограф Даян Дансюрюн. Бис эки таныжар болганывыста, сен деп чугаалаажыыл. Дораан мындыг айтырыг бар. Сеңээ чурук тырттырары эки бе азы телевидениеге ажылдаары сагыжыңга кирер-дир бе?
— Республикавыстың сайзырал-хөгжүлдезин алыр болза, меңээ телевидениениң корреспондентизи кылдыр ажылдаары эки, а сагыш-сеткилимге артып каан мергежилим фотограф деп болур.
— Чуруктар шынарлыг болурунче бүгү күжүңнү үндүрүп турарыңны билир мен. А ол чараш, солун чуруктарның салым-хуузу кандыгыл?
— Чуруктар аңгы-аңгы болур. «Тывамедиабөлүкке» бир чыл ажыг фотограф кылдыр ажылдааным түңнелинде боор, мээң чуруктарым колдуунда фоторепортажтардан тургустунган. Ынчалза-даа улус ону сонуургаар бис деп бижиир-дир. Оон аңгыда, өске таварылгалар база турар. Чижээлээрге, аныяк ада чаа төрүттүнген чаш өпеяазын эмчиден үндүрүп тура, сагыш човап, дүвүреп, аас-кежиктиң чаштары караандан сыстып турар үелер туруп болур. А долгандыр кырган-авалары, кырган-ачалары, кады төрээннери өөрүшкү-маңнайлыг чаш төлдү уткуп турар. Бо үеде чедимчелиг кадрны кылып четтигери чугула. Чамдык таварылгаларда чурукка тырттырар мурнунда таарыштыр тургузуп алыр-даа апаар. Ынчан дөмей-ле ол үениң, болуушкуннуң атмосферазынга дүүштүр алыр.
— Ынчаар болза чурук тырттырары дээрге сагыш-сеткилди чурукка сөс чокка илередиптер уран арга ышкажыл. Дыка берге хевирлиг. Могап-туруптар-даа ышкаш.
— Меңээ чогум ындыг арга-дуржулга турбаан. Мырыңай-ла дүн-хүн чокка сагыш човап, уйгу удувайн баар хире таварылга турбаан, харын-даа ол ажыл меңээ чиик, тура-сорукту көдүрүп турар.
— Социал четкилерде сая-сая чуруктар үнүп турар болгай. Ында кандыг-даа чуруктар бар. Ону чүү деп бодаар сен.
— Бир кижи бодунуң чуртталгазындан үзүндүнү социал четкилерге салырга, ол, чугаажок, солун болгай. Ону кижи анаа сонуургап көөр. Кижи бүрүзү фотограф мен дээш ону кылбайн турар. Ында багай чүве чок деп бодаар мен.
— Ниитилелде хөйде тарай берген чуруктар фотографтың уран чүүлүн базып каавытпас бе деп айтырыг салыр деп бодап турдум. Мээң ол айтырыымга баш удур харыылап кааптың. Социал четкилерде чуруктар мергежээн фотографтың уран чүүлүнге хамаарылга чок деп билдим.
— Телефон чеже-даа аар өртектиг болза, дөмей-ле кызыгаарлыг болур. А херек кырында фотоаппарат-биле тырттырган чуруктарның шынары көңгүс өске. Чүгле Россияның көдээ черлерин телефонда дыка шынарлыг тырттырып чоруп турар бир фотографты сактып тур мен. Ындыг кижилер чүгле ийи-чаңгыс таваржыр.
— Бо чылын Россияның Президентизи Адалар хүнүн тургускан болгай. Сээң ачаң-биле хамаарылгаң кандыгыл? Чаш кижиниң кижизидилгезинде ада кижиниң үлүг-хуузу кол деп бодаар мен.
— Кижизидилге айтырыынга ада-ие ийи талазындан кол рольду ойнап турарынга чөпшээрежир боор сен.
— Ийе, ынчанмайн канчаар.
— Кижиниң авазы база эң-не кол черни ээлеп турар. — Долу өг-бүле черле турар ужурлуг.
— Мээң ачам-биле хамаарылгам дыка эки. Элээди үелеримде харын бичии билишпей баар таварылга турган. Ынчалза-даа улгаткам тудум, ачам шынны чугаалап турарын угаап билип эгелээн мен.
— Бистиң ада-иевис биске кезээде экини күзеп чоруурун утпаза эки.
— Бодумнуң хууда эскериглеримден алыр болза, ачам меңээ стратегтиг боданырынга өөреткен. Күш-ажылга ынак болурунга, кызымаккай чорукка кижизиткен.
— Оглу биле ачазының аразында хамаарылгалар дугайында каксы чугаалаштывыс. Ол дээрге кайы-даа үеде турган болгаш ам-даа турар айтырыг-дыр.
— Ийе, бодумнуң ада-иемге чоргаарланыр мен.
— Адак соонда телевидениениң корреспондентизи кылдыр ажылдап эгелээн болгай сен. Студияда ажыл-ижиңни таныштырып көрем. Мен бир дугаар бо дамчыдылгада киржип турар мен. Дыңнаарымга, бир катап сээң шортылыг безин дамчыдылга тырттырып турганың бар чорду. Ол шын бе?
— Ийе, ындыг таварылга турган. Камера. Суфлер. Мурнумда бичии столчугаш.
— Стол адаанга аъш-чем турар бе?
— Чогум суг турар, ынчалза-даа хөй бок-сак турбас чүве. Мен ажылче үргүлчү чадаг-тергелиг кээр кижи мен. Ооң чылдагаанындан боор, джинсы чүгүрлерим бо-ла орлуп каар. Чайын изигде чадаг-тергелиг шортылыг кээп турдум. Чогум кос тюмчүвүрлеривисти ажылывыста эккеп каан турар, ол хүн та чүге чүвүрнү кедерин чалгаарай берген мен. Ону эштерим көрүп кааны ол боор.
— Бо болуушкуннуң соонда, «Тува 24» телеканалды көөрү оон-даа солун апаар боор. Ынчангаш аныяк корреспондентилерниң чогаадыкчы ажыл-ижин ам-даа деткип, телеканалды ам-даа көөрүнче чаладым.
Алена НАН-ХОО бижээн.
