ЧЫРГАП ОРБАС ЧЫРГАЛАҢДЫМ ЧОНУ

ТАР-ның 100 чылынга
Көдээ ажыл-агыйга база төрээн черинге бердинген кижилерниң маа­дырлыг күш-ажылының ачызында бо ажыл-агый туттунуп турар деп дидими-биле чугаалап болур мен!
Сумунуң база суурнуң бөгүнгү байдалынга хамаарыштыр бодумнуң бодалдарымны силер-биле үлежип көрейн.
Сөөлгү 10 ажыг чылдарда кожууннуң Чонну ажылга хаара тудар төвүн удуртуп турган болгаш байдалды билир деп болур мен.
Бо сумунуң даргалары суурда албан черлериниң, совхозтуң удуртукчулары-биле, херээженнер чөвүлели-биле кады чурттакчы чонну, ооң иштинде ажыл чок улусту эвилелдеп тургаш, суурун шору аян киир кылып алганнар.
Түңнелинде Белдир-Арыг суурнуң чону рыноктуң бергедээшкиннерин өске суурларга көөрде, барык­тыг, эвээш чидириглерлиг чүктеп эрткен деп болур.
Көрүңер даан, бажыңнарын үзе хирээлеп, бузуп алгаш, өскээр көжүре берген азы садыпкан ийикпе, ээн каапкан кижилер эвээш, чирийип, хозалып калган кудумчулар чок. Харын-даа суурда пилорама ажылдап турар болгаш улам немей туттунуп, чараш хевир кирип бар чоруурун кижи эскерер-дир. Бир кижи херимин, бир кижи бажыңының дээвиирин чаартып алган, ол херек чок эрги, ээн бажыңнарын чурттаар кылдыр кылып ап турар-даа кижилер бар-дыр. Маңаа сайгарлыкчы Белчит Валерий Чолбааевичиниң ролюн онзалап айтыр бодаан мен.
Чонну ажылга хаара тудар төп-биле демнежип тургаш, хөй-ниити ажылдарын организастаарынга көрдүнген федералдыг бюджеттиң акша-хөреңгизи-биле кончуг чараш уруглар ойнаар шөлчүгешти, спорт, волейбол болгаш танцы шөлдерин суму даргазы ажыл чок улузунга кылдыртып алды.
Ол ажылды кожуунга бир дугаар кылдырган кижи ол. Ооң соонда Берт-Даг, Ү-шынаа, О-шынаа сумуларының даргалары ындыг шөлдерни база ажыл чок кижилерниң дузазы-биле кылып ап турар апардылар
Суму чагыргазы-биле бистиң Төп каш чыл улаштыр Оңгар-Хөөрге ажыл чок улуска суггаттыг черлерни тускайлап, картошка, ногаа үрезинин халас үлеп бергеш, оларга чурттаары-биле өгнү тип, бажыңны тудуп берип тургаш, картофель, ногааны боттарынга хөйү-биле тарыдып турдувус.
Черни аңдарарын, суггарарын, буга-суун бадырарын ынчангы арат-тараачын ажыл-агыйларның баштайгылары Сувандии Каадыр- оол, Долзат Анатолий олар халаска кылып берип турдулар.
Суур ортузунда ээн, кагдынган турган бажыңны ынчангы суму даргазы Р. Соян база школа директору турган А. Увангур Чонну ажылга хаара тудар төптүң деткимчези-биле база-ла суурнуң ажыл чок улузун эвилелдеп тургаш музей бажыңы (Ю.Л.Аранчын аттыг музей) кылдыр септеп кылып алдылар.
Школа директору, ам күш-ажыл болгаш социал политика сайыды Амур Увангур черле онзагай кижи. Ол Тывадан бир дугаарында Турцияга барып өөренген аныяк кижи, ооң соондан хөй тыва уруглар, оолдар Турцияга өөренип алгаш, Тывазында ажылдап чоруурлар.
Шагда, совет үеде, Чыргалаңды сумузу районда эң эвээш хууда малдыг суму турган чүве. Ам эскерип көөрүмге, мында чоннуң хууда малы аажок өзүп турар-дыр.
Мал малдап турар өрегелерниң саны көскүзү-биле өскен, ылаңгыя аныяк өг-бүлелерниң. Районда бир дугаар 1000 хойлуг малчыннарның бирээзи Байыр Сувандии Тываның дээди шаңналы — Республика Ордени-биле шаңнатты. Ооң-биле дөмей, оон тудак чокка ада-иезиниң ажылын уламчылап, мал малдап чоруур аныяктар кайы көвей-дир.
Оон аңгыда дыка хөй алдарлыг малчыннарывыс назы-харынга, бергедээшкиннерге чалынмайн, ам-даа малын өстүрүп, рыноктуң девиинге ундарап, салдына берген чамдык чаңгыс чер-чурттугларынга, ажыл чок чонунга үлегерин көргүзүп, тыва кижиниң оруу мал-маган азыраары, оран-чуртун ээлээринде дээрзин бадыткап чорлар.
Оларга «четтирдивис» деп чугаалаар ужурлуг бис.
(Уланчызы. Эгези сентябрь, октябрь айның солуннарында).
#ТНР100летие #ТАР-ның100чылы #тыванын_аныяктары_сылдысчыгаш
Предыдущая запись
Наш второй дом
Следующая запись
Уругларның чурагайлыг чуртталгазы
Меню