Чайгы дыштанылга эгелээни-биле, улуг улустуң мурнунда кол сорулга – ажы-­төлдүң дыштанылга үезинде айыыл чок чоруун хандырары. Уругларның хөөлбектерге айыыл чок чоруунуң дугайында респуб­ликаның уруглар садтарынга болгаш школаларынга доктаамал профилактиктиг акцияларны база «Камгалалдың сылдызы» бүгү Россияның мөөрейи, «Амыдыралдың айыыл чок чоруу» III бүгү Россияның электроннуг олимпиадазы, ОБЖ-ниң ажык кичээлдери, айыыл чок чорук декадалары, «Суг-хемнерге бодун айыыл чок алдынары”, «Хемге айыыл чок чоруктуң дүрүмү» беседалар болгаш оон-даа өске хемчеглерни эрттирген.

Уруглар-биле ажылда улуг үлүг-хууну Тываның Онза байдалдар болгаш хамааты камгалал албанының болгаш ТР-ниң ОБЯ-зының ажылдакчылары киирип турар. Олар сезон аайы-биле профилактиктиг кичээлдерни, беседаларны, айыыл-халаптарның дугайында доктаамал сагындырып, суг объектилеринге дүрүмнер болгаш айыылга таварышкан кижиге бирги дузаны көргүзериниң аргаларының дугайында чугаалап берип турар.
Башкыларның болгаш ада-ие­лерниң күжениишкиннери-биле респуб­ликаның девискээринге чылдың-на рейдилиг хемчеглерни эрттирип турар.

Бо хүнде республикада ада-ие патрульдары уругларның берттинип кемдээрин болдурбазы-биле ажылды чорудуп турар. Ниитизи-биле 2657 ада-ие патрулю организастаттынган. Аңаа 23063 кижи хаара туттунган. Хүннүң-не ада-ие патрульдары суг объектилериниң чанынга сугга айыылдыг таварылгалар болбазы-биле хыналданы чорудуп турар. Тываның Өөредилге яамызы чайгы дыштанылгалар үезинде уруг­ларның берттинип кемдээрин болгаш өлүп-хораарын болдурбазы-биле ада-иеге сүмелерни берип турар.

“Болуп болгу дег айыыл-­халап­ бар-даа болза, чайгы үе, тодаргайлаар­га, уругларның чайгы дыштанылгазы, чаштарның эң-не ынак үези. Чайын өөренир, онаалга кылыр деп чүүлдер чок-даа болза, өг-бүлени быжыктырар, чоокшуладыр аргалар хөй. Ол дээрге спортчу оюннар, агаарлаашкын, арыг агаарга дыштаныры дээш оон-даа өске. Аңаа хамаа­рыштыр ада-ие уругларның чайгы дыштанылгазын айыыл чок болдурарын, аянныг, эки дыштанылганы организастаары чугула. Айыыл чок чоруктуң дүрүмнерин утпаңар! Ажы-төлдүң чайгы дыштанылга үезинде сугга айыыл чок чоруу – улуг улус­туң сагыш салыышкыны дээрзин утпас болза эки!” – деп, Республиканың немелде өөредилге яамызының ажылдакчылары демдеглеп турар.

Сугга эң-не айыыл чок дыштанылга – улуг улустуң хайгааралы-биле. Ынчалзажок уругну каяа-даа хайгаараары болдунмас, ылаңгыя уруг чаш эвес апарган болза, бо таварылгада уругларга хөөлбекке база кылымал хөөлбекке айыыл чок чорук дугайында сагындырары эргежок чугула. Ажы-төл-биле кады-даа дыштанып турар болза, уругларга дараазында дүрүмнер ажыктыг болур:
 бир эвес уруг 10 хар четпээн болза, азы ол сугга чегей туттунуп турар болза, эштирде кедер чеңи-чокту ажыглаар;
 уругларга суг иштинге чаштынып ойнаары азы оюн-баштак-биле бот-боттарын сугже киир идери айыылдыг дээрзин тайылбырлаар;
 танывазы черге азы бөдүүн суг үнүжү сырый үнген черлерге шымнып эштири хоруглуг дээрзин тайыл­бырлаар, ол ышкаш бок азы даштарга кемдеп болурунуң азы эмин эрттир ханы черге таваржы бергеш, айыыл болуп болурунуң дугайында база;
✔ үрдүрген эштир кудустарга ырадыр эштип болбас, ол дээрге бүзүрел чок херексел, ону чүгле хөөлбектиң эриинге эштиринге ажыглап болур;
✔ эштир үени хынаар – соок сугга үр үе иштинде турары айыылдыг;
✔ уругга даштарга азы сугга кемдей бербес кылдыр тааржыр идик садып бээри чугула.

Валерия КОНГАР

Тыванын аныяктары/Молодежь Тувы