Каа-Хем район судунуң ажылдакчылары шүүгүнүң ажыл-чорудулгазынга хамаарылгалыг солун төөгүлүг чүүлдү парлаан. Кеземче хоойлу-дүрүмүнде яла онаары – кем-херек үүлгедиишкининиң соонда уржууу азы күрүнениң алдынып турар хемчеглери.

«Өскелерге сагындырыг кылдыр» деп сөстер А.М. Романов хаанның үезинде-ле тывылган. Ынчалза-даа кем-херек үүлгедикчизинге яла онаар мурнунда ооң буруузун бадыткаар апаар. Амгы үеде кем-херек үүлгедикчизиниң буруузун бадыткаарда, когараан кижилерниң өчүктерин, херечилерни дыңнап тургаш, ооң-биле чергелештир хоойлу ёзугаар көрдүнген барымдааларны ажыглаар.

Тываның төөгүзүнде каразыттырган кижини байысаарда, аңгы-аңгы аргаларны ажыглап турган. Чижээлээрге, «Сапсылга» деп аргада ыяш мергелерни хөм хендирлер-биле кошкан. Каразыттырган кижиниң салааларын сапсылга-биле кыстырып, салааларның сайгыттарын дыңзыдыр хүлүп турган.

Оон аңгыда өске-даа аргалар турган:

«Каракче хыл урары» — аът челин бичииледир хээй кескеш, каракче кудар.

«Саактаары» — холдарынга азы буттарынга калбак манзаларны кедирери. Каразыттырган кижи дезер арга чок болур.
«Ооргазынга хаг кыпсыры» — каразыттырганның ооргазынга от кыпсыры.

«Шивегейлиг кулузуннар кагары – салааларның дыргак аразынче тен киир кадаары.

«Сайга олуртуру» — каразыттырган кижини бичии шиш даштар кырынга чанагаш дискек караанга олуртур, шимчээр арга чок кылдыр холдарын адагаштарга баглаары.

Хары угда 2-3 кеземче аргаларын безин ажыглап турган.

Амгы үеде кеземчениң сорулгазы: шииттирген кижиниң эттинери, катап кем-херек үүлгедирин болдурбазы. Яла онаанырың аңгы-аңгы хевирлери бар: хостуг эргезин казыыры, ыяап-ла, албадалдыг азы эдип-чазаар ажылдар, торгаал дээш оон-даа өске.

Материалды Алена Нан-Хоо очулдурган.
Чуруктарны социал четкилерден алган.