Кыштың бирги айында Бажың-Алаак суурнуң уруглар ном саңының адын бичии уруглар чогаалчызы Таспай Өдербеевич Сааяның чырык адынга тураскаадып адаан.
Таспай Өдербеевич Саая бичиизинден-не тыва улустуң тоолдарынга болгаш тывызыктарынга дыка ынак чораан. Чогаалчының бирги чечен чугаазы «Сылдысчыгаш» уруглар солунунга парлаттынган. Ол бичии чаштарга хөй-хөй чечен чугааларны, шүлүктерни бижээн. Бичии уругларга шүлүктериниң дылы бөдүүн, билдингир, уругларның амыдыралынга чоок. Ооң чечен чугааларында чаптанчыг дириг амытаннарга ынакшыл, бойдусту камгалаар, карактаар дээрзи бир онзагай илереттинген. А шүлүктеринге он ажыг ырылар чогааттынган.
Ном саңының ханазында чаа адын бижээн самбыраның шывыын байырлыг хевирге ажыткан. Байырлалдың уланчызы «Ырлаар Маадыр-оол» дыштанылганың культура төвүнге уламчылаан. Ооң фойезинге чогаалчының бижээн ажылдарының делгелгезин организастаан. Чон улуг сонуургал-биле көрүп, ооң ажылдары-биле танышкан.
Байырлалдың кол аалчылары, республиканың чогаалчылары Сайлыкмаа Салчаковна Комбу, Александр Сан-оолович Шоюн, Кара-Күске Күнзекович Чооду чогаалчы-биле кады ажылдап чораан үелерин сактып, аалчыларга солун төөгүлерин сонуургатканнар.
«Сылдысчыгаш», «Тываның аныяктары» солуннуң корреспондентизи чогаалчының чоок улузу-биле өөрүшкүзүн үлежип, уруглар ном саңынга солуннарның чаа үндүрүлгелерин белекке берген.
Байырлал, суурнуң школазынга ажык класс шагы-биле төнген. Аңаа өөреникчилер чогаалчының ажылдарын эки өөренип, билип алганнар. Чечен чугааларын аянныг номчуп, шээжилеп алган шүлүктерин күүсеткеннер.
Мындыг бедик үүлени эгелээн кижи Таспай Сааяның уйнуу Сырга Сувакпут болган. Ол кырган-ачазының ынак уйнуу турган. Кырган-ачазының бичии уругларга бир тускай ынакшылын онзалап, ооң ады-биле уруглар ном саңының адын адаанынга чүден артык ол өөрээн.
— Дыка-ла улуг үүлени кылып алган-дыр силер, Сырга. Бодуңарның дугайыңарда сонуургадыр силер бе?
— Ийе, күзелим бүткенинге дыка өөрүүр-дүр мен. Бистиң төрел-аймакка дыка улуг болуушкун, чедиишкин. Улуг өгбевиске хүндүткел!
Таспай Саая дээрге мээң авамның ачазы чүве. Дыка биче сеткилдиг, бичии чаштарга сеткилинден ынак. Мени агаарладып, ойнадып, эргеледип чассыдып чораан кырган-ачам.
— Бодуңарны «ТА»-ның номчукчуларынга таныштырып көрүңерем, студент чыладрыңар кандыг эрткенил? Өг-бүлеңер бар бе?
— Бажың-Алаак суурумга-ла ойнап өскен мен. 2005 чылда школаны дооскаш, улаштыр Томск хоорайже сургуулдап чорупкан мен. Аңаа социал ажылдакчы талазынче өөренип кирип алган турдум. Сургуул үелеримде дыка-ла идепкейжи турган мен. «Филология факультединиң даңгыназы» деп мөөрейге киришкеш, көрүкчүлерниң үнелелин чаалап ап, шыырак киришкеним уттундурбас. 2 чыл эрткен соонда, өөренип турар черимни мээңии эвес-тир деп билип кааш, ТывКУ-нуң педагогика болгаш психология салбырынга өөредилгем улаштырдым. 2011 чылда университетти доозуп, дээди эртемниң дипломун холга алган мен. Сургуул үелеримде чүгле өөренип-ле турарга, солун эвес болган, а хөй-ниити ажылдар кылып, кижилерге дуза кадарынга хөлчок ынак турган мен. Социал акциялар, студентилерниң мисс болгаш мисстер мөөрейлериниң кол организакчыларының санынче кирип турган мен. Аныяктар эвилелиниң кежигүнү база турдум. Ол үелерде ажы-төлүм ачазы, ынак эжим-биле найыралдажып алган бис. Ооң адын Станислав Чигден дээр. Чаа найыралдажып алгаш, эжимниң кызымаан болгаш томаанныг аажы-чаңын сонуургаан мен. Бот-боттарывыстың аравыста чоок апарып, идепкейжилер шимчээшкининге кады-ла чоруп турган бис.
Ам бо үеде чаптанчыг оолдуг, кыстыг бис. Улуг оглувус Доржу — Кызылдың дугаары 9 гимназиязында 4-кү классчы, бичиивис Алдына — 2-ги класстың өөреникчизи. Доржу бут бөмбүүнүң секцияларынче барып турар, англи дылга сонуургалы хөлчок улуг. Алдына чуруттунарынга сундулуг болган. Дыка чараш чуруктарны чуруур.
Өг-бүлевис-биле агаарлап, чараш черлер кезииринге ынак бис. Огород ажылын бир демниг кылыр бис.
— Дээди эртемиңер чедип алгаш, каяа ажылдап эгелээн силер?
— Бир-ле дугаар ажылдап кирген черим – Тыва үндезин культура төвү. Мени ажылче Коңгар-оол Борисович Ондар хүлээп алган. Ол дээш ам-даа чоргаарланып, иштимде четтиргеним илередип чоруур мен.
Чаа доозупкаш, дораан улуг артистер-биле ажылдаарга, эгезинде сүрээденчиг-даа турган. Дыка-ла үнелиг үелер турган. Ооң соонда Өөредилге яамызынга Аныяктар Чазаан удуртуп база ажылдадым. Ажылдап турган черлерим дыка көвей. Чаңгыс черге олурбас турган мен. 2020 чылга чедир күрүне ажылынга ажылдааш, хууда сайгарлыкчы кылдыр тургустунуп алдым.
Бичии уругларның угаанын сайзырадырынга төп ажыдып алыр дээш, социал керээ чарып алган мен. Ол дузаламчы акшаны алгаш, дыка чараш төптү кылып, бичии уруглар-биле ажылдап турар мен. Ам бо хамчыктыг аарыг дээш ырактан азы болза, видео таварыштыр кичээлдерни эрттирип турар мен.
— Дыка-ла шыдаар-дыр силер. Келир үеңерде кандыг сорулгалыг силер? База аныяктарга чагыг-сүмеңер, күзелдериңер бар бе?
— Келир үеже салдынган сорулгаларым мындыг: кырган-ачам Таспай Сааяның шупту чогаалдарын чаңгыс улуг ном кылдыр үндүргеш, орус, англи дылче очулдургаш, тарадып, сайзырадыр.
Уруглар ном саңы суурнуң Культура бажыңының иштинде болганда, ону тускай оран-савалыг кылдыр аңгылаарын база бодап турар мен.
Черле чогаалчы кижиниң уйнуу болгаш, Сырга боду база бир дугаар шүлүүн байырлалда күүсеткен. Ону «ТА»-ның номчукчуларынга сонуургаттывыс.
Шүлүк берген Бажың-Алаак
Өгбелерим чурттап чораан
Өндүр чери – Бажың-Алаак,
Өөрүм-биле кады ойнап,
Өскен черим – Бажың-Алаак.
Буга суунга чунуп, эштип,
Будум-биле сүзүп база
Сайзанактап өскен болгаш,
Сактыр черим – Бажың-Алаак
Уран чүүлге сундулуг чон
Уязы, өө – Бажың-Алаак,
Чаңгыс шүлүк меңээ база
Чаяап берген Бажың-Алаак.
Алдынай СААЯ.