Тывага өөредилге системазының сайзыралы

Тывага бирги өөредилге черлеринге, өске бүгү чурттарда ышкаш, хүрээлер хамааржыр. Бирги школаны 1908 чылда Туранга туткан. Ооң соонда, 1911 чылда, Уюк школазы, а 1916 чылда Үстүү-Никольск азы амгы үении-биле Бай-Хаактың школазы ажыттынган. Ол-ла чылда Атамановка, Кочетов, Белоцарскыга (амгы Кызыл хоорай) барак бажыңнарга школаларны ажыткылаан. Ооң баштайгы өөреникчилери чүгле 47 кижи санаттынып турган.

Тывага өөредилге күрүне системазының тургустунганы 1923 чылдың октябрь айдан эгелээн. Ынчан ооң кол сорулгазы – бижик билбес чорукту узуткаары турган. Бо үеде өөредилге номнарын ажылдап кылып, чырыкче парлап эгелээн болгаш, тыва литератураның баштайгы базымнары көстүп, эртем адырының хөгжүлдези эгезин салган.

1941 чылда Улусчу чырыдыышкын яамызының тургустунганы-биле школа программазын шинчилеп, ажылдап кылыр системниг ажыл-чорудулга эгелээн. Кол кичээнгейни үндезин тыва чоннуң уруг-дарыын школа программазынга өөредиринче углаан. 1944 чылдың октябрь айда, ТАР-ның Совет Эвилелинге каттышканының соонда, ТАР-ның Улусчу чырыдыышкын яамызын Тыва Автономнуг Областьтың улусчу өөредилге килдизи кылдыр эде организастаан. Бо үеден бээр улус өөредилге адырының шалыпкын хөгжүлдези демдеглеттинип турар.

1944-1945 өөредилге чылында 122 школага 9000 ажыг өөреникчи өөренип турган. 1929 чыл-биле деңнээрге, чаа туттунган школаларның саны 30 хуу өскен, а өөреникчилерниң саны 57,3 хуу көвүдээн.

Областьтың өөредилге килдизиниң мурнунга башкы каадырлар белеткээр чугула айтырыг тургустунуп келген. 1944 чылда республикага 330 тыва националдыг башкы санаттынып турган, оларның 192-и 7 чыл школазы дооскан арга-дуржулгалыг. Беш чыл ажыл стажтыг башкыларның саны 47 турган. 1945 чылдың сентябрь айда ССРЭ-ниң Улусчу Комиссарлар чөвүлели башкыларны кыска курстарга белеткээр практиканы соксадыр дугайында шиитпирни хүлээп алган. Ол шиитпирге даянгаш, Тывага башкы училищезин ажыткан. Оран-сава чогундан ол Кызылдың 2 дугаар школазының үшкү каъдынга турган. Башкы училищезин ажытканы каадырлар белеткелиниң деңнелин көдүрген. Ооң-биле чергелештир школачыларның билиинге база салдарлыг болганы чугаажок. Бо чылдарда республикага ортумак өөредилге черлериниң системазы тургустунган. 1945 чылда көдээ ажыл-агый болгаш эмчи училищелерин ажыткан.

1945 чылда Тываның дыл, литература болгаш төөгүнүң эртем-шинчилел инстутуду, а 1946 чылда Башкыларның билиин бедидер институт ажыттынган.

Тыва Республиканың өөредилге системазы дээрге 400 ажыг өөредилге албан черлери болур: уруглар садтары, школалар, техникумнар, колледжтер, немелде өөредилге черлери болгаш бир дээди өөредилге албан чери. Амгы үеде 226 уруглар садтарынче 27302 чаштар барып турар, 172 школада 71285 уруг өөренип турар, 16 техникум болгаш колледжтерде 9000 ажыг сургуул өөернип турар. Өөредилге адырының башкылары 11,5 муң кижи, оларның аразында 7200 башкы школаларда ажылдап чоруур.

Тываның Өөредилге яамызының материалындан Мира КОНГУЛ-ООЛ очулдурган.
Чуруктарны социал четкилерден алган.

Предыдущая запись
Учитель биологии и химии школы с. Кызыл-Мажалык Шенне Кужугет призывает своих коллег принять участие в третьем сезоне ТВ-шоу «Классная тема»
Следующая запись
 В Туве Последние звонки пройдут 24 мая
Меню