Шүлүктер чогаадырынга ынак

Январь айның ортан үезинде Россияның парлалга хүнүн таварыштыр хоочуннарны болгаш аныяк салгалдарны шаңнап-мактап, чылыг-чымчак сөстерни сөңнээн. Тергиин аныяктарның аразындан республиканың ниитилел-политиктиг «Шын» солунунуң аныяк корреспондентизи Чыжыргана Саая-биле чугаалаштым.

– Экии, Чыжыргана. Бир-ле дугаар чугаалап каар чүүлүм болза, силерниң профессионал байырлалыңар-биле чедиишкиннерни күзеп каайн. Ажылыңарга ынак, аңаа бердингениңер Хүндүлел бижик-биле шаңнадып турарыңардан көскү. Бодуңарның дугайыңарда чугаалаптар силер бе?

– Экии, четтирдим улуу-биле. ТР-ниң чурагайлыг хөгжүлде сайыды Олег Бартандан шаңнал алдым, өөрүнчүг-дүр. Өске-даа кады ажылдап чоруур эштеримниң улуг чедиишкиннери дээш сеткилимден ала-чайгаар амырап тур мен.
Мени Чыжыргана Олеговна Саая дээр. 2015 чылда Тываның күрүне университединиң эге класстар болгаш тыва дыл, чогаал башкызының мергежилин чедип алдым. Чогум бодумнуң күзелим, филология факультединче кирип алыксаан мен. Ынчалза-даа авамның күзелин, чугаазын дыңнап, ынаар кирип алганым ол. Эге класс-даа башкызы болза, тыва дыл, чогаал бар ышкажыл дээш, ындыг кончуг хараадаваан мен.
Дээди эртемниң дипломун холумга ап, улаштыр-ла Кызылдың дугаары 3 школазынга директорнуң кижизидилге талазы-биле оралакчызының дузалакчызы кылдыр ажылдап кирген мен. Аңаа культурлуг хемчеглер эрттирип, уругларны шыдыраага өөредип турган мен. Элээн ажылдап чоруй, школада тыва дылды шоолуг-ла тооксавас болганындан, ажылымга сонуургалым чидип, өскээр чоруур күзелим одунган.
Үргүлчү тыва дыл-биле ажылдаар, тыва дыл кырынга бижип, чугаалаар ажылдыг болган болзумза, дээн бодалдарым бажымдан ыравастаан. Кады чоруур эштеримден чараш шүлүк-даа, чечен чугаалар-даа чогаадып бижиптер кижилер көвей. Олар мени шүлүк чогаадыр кижи өске ажылдан дилеп көрем деп улуг идигни берген. Черле болдуна бээри чадапчок, канчап билир дээш, «Шын» солуннуң редакциязынга кээп, ажыл айтырдым. Корректор кижи хереглеп турар болган. Бодумнуң-на сонуургалым, бодап чораан бодалдарым бүде бергенинге өөрүп, эки хөөннүг ажылдап кирдим.

– Солунун. Төрээн дылыңарга дыка-ла ынак, аңаа чоргаарланып чоруур-дур силер. Ол база анаа эвес, чогаалчы өгбелерлиг силер бе?

– Ийе, авамның-даа, ачамның-даа талазындан улуг чогаалчылар, тоолчулар бар. Өгбелеримден дамчып келгени ийикпе, шүлүк, чечен чугаа, солун чугаалар чогаадырынга сундулуг болдум.
Бичиимде, 4 харлыымда, болган болуушкунну авам сактып чугаалаар кижи. Авам, ачам, акыларым дугайында бир шүлүктү чаңгыс тын-биле чугаалап бадырыпкан дээр. Ону кыдыраашка бижип каарын авамдан дилээримге, күүсеткен. Ол үени эки-ле сагынмас чордум. «Авам, ачамның чаңгыс кызы мен, акыларлыг чоргаар уруу мен» – дээш хөлчок чараш чогааткан болдум.
Ол дугайын авам школачы апаарымга чугаалаан. Оон, 9-ку класска өөренип тургаш, шүлүктер чогаадып, бижип эгелээн мен. Кижиниң элээди үелеринде сагыш-сеткили, сонуургалдары, аажы-чаңы бир тускайланып, эки-даа, багай-даа талаларже өскерилгелер туруп болур. Назы-хар аайы-биле психология ойнаанындан боор, кыдырааштар долдур шүлүктер бижип, оон эпчоксунуп, акыларымдан чажырып-даа турганым сактыр-дыр мен.
Университет соонда Тываның күрүне университединиң литературлуг музейинде “Сорунза” бөлгүмү ажылдап турар дээрзин билип кааш, өөрүм-биле кады ынаар барып, Мария Амын-ооловна Күжүгеттиң удуртулгазы-биле кичээлдеп эгелээн мен. Ында кандыг-даа салым-чаяанныг кижилер бар. Оларның аразында ол үеде “Шынның” корреспондентизи Эрес Кол, хөгжүм-шии театрының ажылдакчызы Кежик Конзай, республиканың аңгы-аңгы булуңнарында ажылдап чоруур аныяк башкылар бар.
Амгы үеде ажылдап чоруур ажылымга ынаам хөлчок. Ажылдавышаан, Тываның күрүне университединиң филология факультединиң аспирантызы болуп өөренип турар мен. Эртем удуртукчузу башкым Аржаана Борисовна Хертек филология эртемнериниң кандидады, “Тюркология” эртем-өөредилге төвүнде эртем ажылдакчызы болуп ажылдап турар. Ол мени деткип, эртем оруунче эдертип, хөй-ле билбес чүүлдеримге өөредип, шинчилел ажылын мээң-биле кады кылып турар. Тыва солуннарның тыптып келген үезинден амгы үеге чедир дылының онзагайларын шинчилеп турар бис.

– Дыка-ла солун эртем ажылдары кылып турар-дыр силер, Чыжыргана! Өг-бүлеңер бар бе?

– Ийе, 2 чаптанчыг кыстыг мен. Улуг уруум Янчена, 3-кү классчы. Өөредилгеже чүткүлдүг, номчуттунарынга ынак. Хол-биле кылыглар, дириг амытаннар дүрзүлери кылырынга ынак. Авамның ачызында амдан эгелеп аргыырынга өөредип эгелей берген бис. Школа-даа иштинге, республика, Россия-даа чергелиг мөөрейлерге доктаамал киржип, шаңналдыг черлерни удаа-дараа чаалап ап турар. Бичиизи Дарина – 4 харлыг. Ол – ырлаар, танцылаар, чуруур дээш база кылбас-тутпас, сонуургавас чүвези-ле чок.
Төрээн дылын билир кижиге өске дылдарны өөренири белен болур. Тыва кижи болганывыста, тыва дылывысты билир болур ужурлуг бис деп уругларымны үргүлчү чагып, чугаалаар мен. Эге класс башкызы кылдыр доозуп алган эртемим кижизидилге ажылынга улуг ужур-дузалыг болуп турар. Университетке өөренип турумда, кижиниң назы-хар аайынче психологиязын, башкылаашкын, кижизидилге ажылын чедимчелиг өөредип кааны өөрүнчүг. Школага ол билиглеримни ажыглавазымза-даа, бодумнуң-на уругларымга, дуңмаларымга дузалажырынга меңээ ажыктыг болуп турар. Амгы үеде аныяк ава, ачаларга ажы-төлүнүң онаалгазын кылдыртырынга, школа программазы нарыыдаанындан шаптараазыннар тургустунуп турар. Ам меңээ ону өөренип алган болганымда ажырбас-тыр. Ол билиглеримни ажыглап, уругларымның канчаар өзүп олурарын үргүлчү кыдыындан хайгаарап, чогуур ужурлуг хемчеглерни ап, интернет четкизинден-даа, номнардан-даа немей номчуп, авам-биле сүмележип тургаш, кижизидилге ажылын чорудуп турар мен. Бир эвес ол талазы-биле өөренмээн болзумза, ону каяа ханы сайгарар турган деп мен. Ол авамның ачы-хавыяазы.
Мээң-биле ажык чугаалажып олурарыңар дээш четтирдим улуу-биле! Аныяк-өскенге тыва номнардан, солуннардан эки номчуурун кыйгырар-дыр мен. Чаш ажы-төлүвүс колдуу-ла орус дылда чугааланып турары чажыт эвес. Хүндүлүг ада-иелер! Уругларыңарны төрээн дылын билир кылдыр, болдунар-ла аргаларны ажыглап көрүп тургаш, төрээн тыва дылын өөредип кижизидиңер!

Алдынай СААЯ.

Предыдущая запись
10 причин заняться спортом
Следующая запись
Шыдыраага ынак
Меню