Сайгарлыкчы кадын

Тывада янзы-бүрү угланыышкынныг сайгарлыкчы ажыл-чорудулгаже хаара туттунган херээжен чон хөй. Оларның аразын­да чараштаныр салоннар, бирги хереглелдиң барааннарын, эт-сеп садыгларын ажытканнар бар. Бо удаада «ТА»-ның редакциязы «Заря» көдээ ажыл-агый кооперативиниң даргазы Чодураа Кенденни номчукчуларга таныштырар-дыр. Чодураа Кенденниң сайгарлыкчы ажыл-ижи көдээ ажыл-агыйынга хамааржыр.

— Баштай боттарыңарның өг-бүлеңерни таныштырып көрүңерем.
— Ада-ием Василий, Чечена Оюннар база амгы үеде сайгарлык­чылар, улуг угбам Москвада ажылдап чоруур, а бичии эр дуңмам база мээң-биле кады хууда ажыл- агыйывыста хаара туттунган. Ийи кыс­тыг, бир оолдуг мен. Өөм ээзи Артем Кенден база сайгарлыкчы болуп чоруур.

— Сайгарлыкчы ажыл-херээңер дугайында аныяк номчукчуларга таныштырып көрүңерем. Чүү-даа чок, куруг черден ажыл-агый эгелеп алыры берге бе?
— «Заря» көдээ ажыл-агый кооперативинде 37 кежигүн бар. Олар дээрге дузалал ажыл-агыйлыг хамаа­тылар, хууда сайгарлыкчылар, көдээ ажыл-агый бүдүрүлге кооперативтери, ажык акционерлиг ниитилелдер болур. Олар эът, сүт барааннарын бүдүрүп турар, ынчалза-даа садып-саарар аргазы кандыг-бир чылдагаан-биле болдунмайн турар улус-тур. Бис оларның эът, сүдүн садыг-саарылгаже киирип турар бис. Чижээлээрге, хөй мал-маган тудуп чоруур малчыннар дижик. Оларга малын биске мөөңү-биле дужаапкаш, орулганы ажылдап алыры чиик. Чүге дизе малчын кижиниң үези алдын-биле дөмей. Оларның малын, кыштаан каапкаш, хондур-хүнзедир рынокка туруп алгаш, эъдин садып-саарар аргазы чок болгай. Мал-маган ээн каар. Ындыг болганда, 100-200 баш хойну биске дужаапкаш, туда акша-биле санажып алыры эптиг. Ынчаар кады ажылдап чоруур малчыннарывыс хөй. Олар сезону кээрге-ле, боттары долгап, айтырып эгелээрлер. Ынчаар мөөңү-биле эккелген хойларның чамдыызы арган-даа болур, бо таварылгада семиртир азыраар комбинадывыс база бар. А рынокка малчын кижи хөй-ле дизе, 10 азы 5 хойну садып алыр, а кирген орулгазы чүгле хүнде чарыгдалдарынче үне бээр.
Оон аңгыда эътти бүдүрүп, ону өске хоорайларда реализастап турар бис. 2021 чылда 210 тонна эътти, а эрткен чылын 290 тонна эътти садып-саарган.
Бо-ла бүгү ажылдардан аңгыда, бистиң кооператививисте мал согар цех ажылдап турар. Ында доктаа­мал 8 кижи бар. А сезоннуг ажылдар үезинде немей 20 хире кижини ажылга хаара тудуп турар бис. Ол сентябрьдан январьга чедер. Ынчан эр-даа, херээжен-даа улусту ажылче ап турар бис. Чүге дээрге хойнуң ишти-хырнын аштаар кыс улус база херек апаар.
2021 чылга чедир колбаса, манчы-бууза, котлета-тефтелини бүдүрүп турган бис. Ам дериг-херекселдер эргижирээнинден ол ажылды соксаткан.

— Белен хайындырар чемнерни бүдүрер ажылды уламчылаар планыңар бар бе? Аңаа чүү чүве моондак болуп турарыл?
— Бо талазы-биле ажыл чоруттунуп турар. Көдээ ажыл-агыйларын деткиир күрүне программаларынче киирер дээр болза, бистиң боттарывыстан салдынган каш хуузу черле турар ужурлуг. Бо айтырыг чайдан бээр шиитпирлеттинеринге бүзүрелим улуг.

— Сайгарлыкчы ажыл-херекче кирер деп шиитпир канчап келгенил?
— Дээди өөредилгени дооскаш, Москвага банк системазынга ажылдап турган мен. Оон баштай ада-ием маңаа, Тывага, модульдуг цех ажыдар дээш, менден документ-саавыр долдурары-биле, арга-сүмени ап, доктаамал харылзажып турган. 2013 чылда чаш уруг азыраар шөлээже үнгеш, Кызылга келген үемде, чоорту-ла ажылче сиңнигип кирген боор мен.
Бир талазында, дээди эртемни Англияг­­а өөренгеним база ужур-уткалыг болган деп бодаар-дыр мен. Чүге дизе ында аныяк кижилерни боттарынга ажылдап алырынга өөредир. Шак ынчалдыр 2018 чылда, чаш уруг азыраар шөлээ соонда, Москвада ажылымдан үнүп алгаш, Тывага хууда сайгарлыкчы ажылче кирген мен. Ийи дугаар чылдагааны – ада-иемге дузалакчы, ажылчын холдар херек-тир деп, оларның чанынга тургаш көрген мен.

– Күрүнеге ажылдап турган үеңер биле сайгарлыкчы үеңерни деңнеп көөр болза, кайызы эки деп бодаар силер?
— Черле хууда сайгарлыкчы ажыл эки. Чеже-даа банк сис­темазынга ажылдап турган болзумза, айдан айже шалың манап чурттаары меңээ таарышпаан.

— Сайгарлыкчы ажыл-херек дээрге хүн бүрүде үзүктел чок ажыл болгай. Кайыын күш ап турар силер?
— Бо-ла бүгү сайгарлыкчы ажыл-херээвис шуудап, сайзыраарынга өг-бүлем, ада-ием деткимчезин көргүзүп чоруур. Өөм ээзи Артем Кенден-биле кады бот-боттарывысты деткижип, ажыл-херээвисти соксаш кылбайн амыдырап чоруур бис.

Мира КОНГУЛ-ООЛ.
Чуруктарны өг-бүлениң хууда архивинден алган.

Автордан: «Заря» көдээ ажыл-агый кооперативи чонга ачы-дуза чедирер буянныг херектен черле чажам дивейн чоруур. Сукпак суурнуң чурттакчыларынга (черле республиканың өске-даа суурларындан чонга) хойнуң ишти-хырнын, өкпе-баарын халаска үлеп, буянныг үүлени кылып чоруурлар.

#предприниматель #тыва #экономика #тыванын_аныяктары

Предыдущая запись
Праздник музыки
Следующая запись
Чайгы спартакиаданың бирги чадазы эгелээн
Меню