Школачылар студентилерниң удуртулгазы-биле эртем дуржулгаларын кылып турган. Оон аңгыда салаалар футболунуң мини-турниринге киржип, Тываның эм-оъттарындан фито-шайларның рецептилери-биле танышкан. А эң-не солун чүүл — уруглар «Оттуң илби-шидизи» болган.
Фестивальдың программазы бүрүнү-биле Россияда эртемниң болгаш технологияның он чылынга дүүшкен, эртемге сонуургалдыг, салым-чаяанныг аныяктарны шинчилел ажылдарынче хаара тудуп, чурттуң эртем талазы-биле чедиишкиннерин, перспективаларын таныштырган.
Химия эртемнериниң кандидады, ТывКУ-нуң химия кафедразының доцентизи Ольга Кендиван төлевилелдиң эртем удуртукчузу болган. А төлевилелдиң дагдыныкчыларынга б.э.к., биология болгаш экология кафедразының доцентизи Чечекмаа Назын, өөредилге ажылын организастаар килдистиң сектор эргелекчизи Орланмаа Монгуш хамааржыр.
Химиктиг бар. Эртемниң амданы
«Келир үени тургуспушаан» — фестивальдың кол девизи. Фестиваль үезинде дыка хөй чүүлдерге өөренип ап, харын-даа кандыг-бир чүүлдү кылгаш, амзап безин болур. Школачыларның сонуургалын «Химиктиг бар» шөлчүгежи ээлээн.
Химиктиг барны ажылдадыры-биле география факультединиң студентилери Артыш Чудурукпай биле Саян Торжу чигирзиг чемнерлиг мини-автоматты чогааткан. А 3-кү курстуң студентилери Эчис Сат биле Айбек Ханды суксунга мини куллерни кылган. Барның супервайзери кылдыр Солангы Темек ажылдаан. Маңаа онзагай чемнерни уруглар амзаан: чигирзиг машиналар, кижилер болгаш аң-мең, ол бүгүнү эртем технологияларының ачызында кылыр арга тургустунган. Азы бодунуң холу-биле кылган мини-тортту чайлыг амзап болур.
Чигирзиг панно. Менделеевтиң таблицазындан чем
Менделеевтиң таблицазының амданын шенеп көөр силер бе?
«Чигирзиг панно» зонаның организатору уругларның кичээнгейин хаара туткан: бо удаада күзелдиг кижи бүрүзү Менделеевтиң таблицазындан чемни кылырын шенээн. Таблицаның 26 клетказы печеньеден тургустунган, клетка бүрүзүнде — химиктиг элемент.
Шак ындыг таблица онзагай көстүр, а ооң чаагай чыды чемге хөөннү көдүрер.
Илби-шиди зоназы. Оттуң чагырыкчызы!
Адыш иштинге отту тудуптары — кижи бүрүзүнүң күзели. «Илби-шиди зоназынга» үшкү курсчу Улзай Хертектиң удуртулгазы-биле оттуң хааны бооп болур.
Илбилиг зонага кижи бүрүзү алхимиктиң хевин кедип, холунга оттуг шарны тудуп, шаңнал кылдыр лазер демир-үжүктү алыр аргалыг болган.
Кижини сайгарар зона. Чүүден тургустунган сен?
«Кижини сайгарар» зонага үшкү курсчу Долаана Дандарның удуртулгазы-биле кижиниң мага-бодунда йодтуң деңнелин Старожуктуң методу езугаар хынаан. Оон аңгыда анатомия кафедразының башкызы Аяна Ховалыгның удуртулгазы-биле чүректиң массажын кылып өөренген. Бо-ла зонаның интерактивтиг шөлчүгежинге «Максим» деп амгы үениң тренажерунга реанимацияның арга-мергежилин уругларга сонуургадып, өөредилгени эрттирген.
Шупту киржикчилерге шаңнал кылдыр шприц хевиринде кылдынган демир-үжүктерни берген.
Апсайклинг зоназы. Эрги хептен чаа чүүл
«Апсайклинг зоназынга» чаа он чылдың ниити трендизи езугаар география факультединиң студентилери шил савадан бир тускай стаканнарны, вазаларны, светильниктерни кылып турарын таныштырган. Кылдынган ажыл бүрүзү — онзагай дизайнныг. Бодунуң арга-дуржулгазы-биле ТывКУ-нуң студентизи, эки турачы Чейнеш Чамыян үлешпишаан, школачыларга чаа-чаа креативтиг шиитпирлерни тыварынга дузалашкан.
Эртем барымдаазын чигирзиг чем орнунга. Шинчилел ажылдары
Химия чүгле эртем эвес, а интеллектуалдыг оюн-тоглаа база бооп болур.
Мастер-класстар дыңнаарындан чалгаарап эгелээн школачылар «Эртем барымдаазын чигирзиг чем орнунга» деп викторинага киришкеннер. Уруглар аңаа эртемниң амданын тодараткан.
Викторинаның айтырыынга шын харыыны тыпкаш (чижээлээрге, каш чылда периодиктиг хоойлу ажыттынганыл?), орнунга «Ракета» креативтиг демир-үжүктү азы кораблик хевирлиг конфеталарны ап болур. Эртем викториназын Есфирь Чулдум-оол эрттирген.
Шенелделер зоназы. Саваң хайындырыкчызы
«Шенелделер зоназының» удуртукчузу Буянмаа Доненниң башкарылгазы-биле уруглар езулуг-ла саваң хайындырыкчылары болган. Бодунуң саваңын хайындырып алыры, шынап-ла, чогаадыкчы ажыл!
Саваңны хайындырарда, чүнү холуурун уруглар боттары шилип алган. Ынчангаш кижи бүрүзү бодунуң бир онзагай косметиктиг саваңын хайындырып ап тургулаан.
Ыры мөөрейи. Менделеевтиң таблицазының «Одаанга» ыры-хөгжүм
Мөөрейге элээн каш кижиден тургустунган командалар киришкен. Менделеевтиң таблицазының дугайында эң-не эки, хөглүг ырлаан команда тиилеп турган.
Мөөрейниң шупту киржикчилеринге чаагай, чигирзиг шаңналдарны белеткээн. Бо удаада ыры-хөгжүм зоназын география факультединиң студентизи Шораанай Салчак башкарган. Хөгжүм мөөрейинге дугаары 2 школаның 3-кү классчылары идепкейлиг киришкен.
Ус-дарган зоназы. Бодунуң бараанын бүдүрери
«Көгээржик» деп ханага азар паннону кылырының дугайында мастер-классты шупту сонуургаан. Ус-дарган зоназын ТывКУ-нуң студентизи Айда-Сай Кара-Сал удурткан. Берге бодалгалар тыванырга ынактар «тыва өг» деп пазлдарны чыып турган. Психологтарның бодалы-биле алырга, пазлдар чыыры чогаадыкчы бодаашкынны сайзырадыр, салаалар шимчедиринге ажыктыг.
Чаражының зоназы. Кадын кысче хуулары
Бо зонаның киржикчилеринге чашты чараштыр өрүүрүн эки турачы, студент Чинчи Тюлюш көргүскен. Эң-не идепкейлиг киржикчилерге ойнаар-кыстан демир-үжүктерни база дыргак хевирлиг демир-үжүктерни тывыскылаан.
Маңаа ТывКУ-нуң Ботаниктиг садындан чыгган эм-оъттарның «Чараш болурунга болгаш кадыкшылга шайдан фитосборлар» деп делгелгени кылган.
Фестиваль үезинде агрономнуг турнир база эрткен: киржикчи бүрүзүнге карточка-хапты бээр. Ооң иштинде ногаа-чимис аймааның үрезиннери бар. А киржикчилер ону дүргени-биле тывар. Кандыг-даа ногаа-чимис аймаа кадыкшылдың болгаш чараш болурунуң дөзү деп, уругларга билиндирергени чугаажок. Бир хапта-ла 30 ажыг үрезинни суккан.
Уран чүүл зоназы. Суй белекти кылыры
Фестивальдың бо шөлчүгежинге чүгле киржир эвес, а бодунуң суй белээн кылып алыр! Лидия намзырайның удуртулгазы-биле «Эртем болгаш уран чүүл» мастер-класс үезинде этносувенирлерни белеткээн. Ону магнитка хевирлиг кылып, «Тыва аймак» деп термометрлерни чыпшырган. Школачылар кылып алган суй белектерин боттарынга арттырып алган. Киржикчи бүрүзүнүң алган чигирзиг белектери уругларга үр-ле уттундурбас сактыышкын болуп артар.
Эртем фестивалының эң-не бичии киржикчилеринге шактың үезин өөренири-биле «Тыва шак» тренажерларны сонуургаткан.
Тиилелгениң чигирзиг амданы
Тиилекчилерге — шоколадтар түү. Сески классчы Санчай Марзынга, биология башкызы Чечек Конзайга, викторинага шын харыы бергеннерге шоколадтар түүн тывыскан. Алдын-Сай Монгуштуң эрттиргени мини-турнирниң идепкейлиг киржикчилеринге «Футбол бөмбүү» деп демир-үжүктерни берген.
Эртем фестивалының төнчүзүнде бөлүктүң удуртукчузу, ТывКУ-нуң химия кафедразының доцентизи Ольга Кендиван школаның башкыларынга четтиргенин илереткен. Школачыларга эртем фестивалы сонуурганчыг болганынга төлевилелдиң командазы идегеп, эртем шинчилелинче көрүжүн өскертир дээрзинге бүзүрелин илереткеннер.
Алена НАН-ХОО.
