Ортумак адырның мергежилдиг ажылчын кадрларының болгаш специалистериниң белеткели дээрге өөредилгениң чарылбас кезээ болуп, ниитизи-биле Тыва Респуб­ликаның социал-экономиктиг хөг­жүлдезиниң болгаш кижи капиталының дээштиг сайзыралының база турум хандырылганың чугула кезектериниң бирээзи.

Ортумак профессионал өөредилге адырында ук федералдыг программаның дугайында база чылдың-на республиканың көдээ ажыл- агый адырынче кандыг специа­листерни техникумнар доостуруп турарының дугайында Тыва Республиканың Өөредилге яамызының ортумак професионал өөредилге килдизиниң консультантызы Шораана Алексеевна Монгуш тайылбырны берген.

— “Профессионалитет” деп федералдыг төлевилел дугайын­да чугаалап бээр силер бе, Шораана Алексеевна.
— «Профессионалитет» деп федералдыг төлевилел Россия Федерациязының 2030 чылга чедир социал-экономиктиг хөгжүлдениң бот-идепкейи­ниң бирээзи болуп турар. Бо программа-биле чурттуң девискээринде ортумак профессионал өөредилге албан черлеринде «Профессионалитет» деп угланыышкынныг ажыл эгелээн. Ук программа ортумак профессионал өөредилгениң системазын чаартырынга аажок дузалыг. Ол кол бүдүрүлгелерге бедик мергежилдиг специалистерни белеткеп, чаа кадрларны үндүрүп турар.

— А кандыг сорулгалыгыл бо программа?
— Төлевилелдиң ачызында адырларның күш-ажыл рыногунуң хереглелинче болгаш тодаргай бүдүрүлгелерже угланган чаа, эң бүдүрүкчүлүг өөредилге программалары шиңгээттинген. А төлевилелдиң сорулгаларының аразында эң-не кол дээни – өөредилге албан черлерин база бүдүрүлгелерни каттыштырар ужурлуг ортумак профессионал өөредилгениң өөредилге кезээн база өөредилге-бүдүрүлге төптерин (кезектерин) тургузары.

— Шораана Алексеевна, чылдың-на бистиң республиканың ортумак профессионал өөредилге албан черлеринден мергежилдиг кадрлар доозуп үнүп турар болгай. Оларның аразында кандыг-кандыг мергежилдер барыл?
— Ийе, чыл санында республиканың кожууннарындан, найысылал хоорайның девискээринде ортумак профессионал өөредилге албан черлеринден специалистер доозуп турар. Кандыг мергежилдер дээрил, ол тракторис­тер, тудугжулар, поварлар, мал эмчилери дээш оон-даа хөй. А “Профессионалитет” программа-биле бо чылын 3 аңгы мергежилдиг доозукчулар үнер – көдээ ажыл-агый бүдүрүлгезиниң мастери, арга ажыл-агый мастери база үнүш өстүрериниң мастери.

— Чылдың-на каш аңгы мергежилдиг доозукчу дипломун холга ап, улуг амыдыралче кирип турарыл?
— Ортумаа-биле алыр болза, чыл санында Тыва Республиканың көдээ ажыл-агый адырының одуруунче 119 кижи доозуп үнүп турар. Оларның ажылче тургустунуп алырлары, бир дугаар чылында 80 хуудан ажыг кижи, а үш чылдың нүүрүнде 87 хуузу ажылдап кирип алыр. Чамдык доозукчулар улаштыр дээди эртем чедип алыры-биле, өөренип кирип алырлары база бар.

— “Профессионалитет” программа-биле кайы техникумнар колдап турарыл, Шораана Алексеевна?
— Ук программаже бистиң 3 техникум кирип турар – Тываның агротехнологиялар техникуму, Тываның технологтуг техникуму база Тываның көдээ ажыл-агый техникуму. А ол ышкаш Тываның агроүлетпүр техникуму 2023 чылда грант алган болгаш Тыва Республиканың көдээ ажыл-агый адырының өөредилге-бүдүрүлге төвүнүң (кезээниң) кол өзээ болуп турар. Ынчап кээрге шак бо техникумнар “Профессионалитет” федералдыг төлевилел езугаар мергежилдерни белеткеп турар.

— Агроүлетпүр техникуму көдээ ажыл-агыйның эң-не мурнакчы ортумак профессионал өөредилге чери болуп турар-дыр. Ында каш сургуул өөренип турарыл база кандыг мергежилдер барыл?
— Ийе, ук техникум сайзыралды ап, бистиң республикавыстың хөгжүлдезинге эргежок чугула мергежилдиг специалистерни белеткеп берип турар. Техникумда ниитизи-биле 417 кижи өөренип турар, а “Профессионалитет” программа езугаар 215 сургуул шилип алган мергежилиниң билиглерин ап турар. Шынап-ла, ажыктыг мергежилдерни белеткеп турары шын. Аңаа эът аймаандан аъш-чем технологиязы, чиг эттен аъш-чем аймааның технологиязы, көдээ ажыл-агый техниказын септээри болгаш ажыглаары, агрономия, ыяш болбаазырадыр технология, арга-арыг болгаш арга-парк ажыл-агыйы, арга ажыл- агыйының мастери база көдээ ажыл-агый бүдүрүлгезиниң мастери.
Шуут-ла “Профессионалитет” төлевилелдиң иштинде алыр болза, өөредилге-бүдүрүлге төвүнде көдээ ажыл-агый кезээнде сургуулдарга практика арга-мергежилин ажылдап кылыры-биле 11 аңгы ажылдың хевирин тургус­кан. Сүттү хүлээри, арыглаары, болбаазырадыры, малды, куштарны база тоолайны бир дугаар болбаа­зырадыры, эът аймаандан чартык фабрикаттар кылыры, кат-чимис аймаан бир дугаар кылыры, кат-чимис болгаш ногаа аймаандан аъш-чемниң чылыг дузазы-биле болбаазырадыры, колбаса аймаан кылыры, кат-чимис болгаш ногаа аймаандан продукция­ны шыгжаары, өзүмнерни болгаш ногаа культураларын өстүрери база тараа болгаш ногаа культураларын тарыыры, ажаары.

— Өөредилге-бүдүрүлге төвүнде көдээ ажыл-агый кезээниң ылгавырлыг онзагай чүү­лү чүү бооп турар ирги, Шораана Алексеевна?
— Аңаа хамаарыштыр чугаалаар болза, Тываның агроүлетпүр техникуму шупту эргежок чугула коммуникациялыг кабинеттер-биле дериттинген. Ук төлевилелдиң өөредилге программаларын боттандырары-биле, техникалыг 16 автопарктыг, автотренажерларлыг, автодромнуг, өөредилге-тренировка полигону база механизаторлар кадрларын белеткээрин организастаар көдээ ажыл-агый шөлдери, сиген кезер шөлдер база одар-белчиир бар. База демдеглексеп каар чүүлүвүс болза, 2009 чылдан тура техникумнуң баазазында Көдээ ажыл-агый профилиниң курлавыр төвү ажылдап турар. Аңаа чылдың-на көдээ ажыл-агый адырының 300-тен 500 хире специализи немелде мергежилдиг программаларга өөредилгени база мергежил эде белеткелин, мергежилин бедидип ап эртип турар.

— Шынап-ла, бистиң республикада көдээ ажыл-агый адырының сайзырап хөгжүп турарын эскерип көрүп болур. Аныяктарның бо адырга хамаарыштыр мергежилдерже өөренип кирип ап, холга дипломнарын тудуп, чуртунуң сайзыралынга үлүүн киирип турары өөрүнчүг. Кандыг күзээшкиннерлиг силер, Шораана Алексеевна?

— Ийе, силерниң чугааңарга катчып тур мен. Амгы үеде аныяк салгалдың эртем-билигже чүткүлдүүн онзалап демдеглеп болур. Май айда чугула дээн байырлалывыс безин күш-ажылга хамааржыр болгай, а бистиң республиканың ортумак профессионал өөредилге албан черлеринде республиканың сайзыралынга чугула херек специалистерни өөредип белеткеп турар. Олар күш-ажыл рыногунда эң-не хереглелдиг кадрлар болур. Ылаңгыя бисте “Профессионалитет” федералдыг төлевилдиң боттанылгазы канчаар-даа аажок улуг дузазын көргүзүп турар. Аныяк-өскен мергежилдерни шилип ап, эртем-билигни чедип ап, төрээн кожуун-суурларынга чедиишкинниг ажылдап, үре-түңнелдиг болурун күзээр-дир мен.

— Четтирдивис улуу-биле, Шораана Алексеевна, тодаргай тайылбырыңар дээш. Чедиишкиннерни күзедивис.
— Силерге база четтирдим.
Валерия КОНГАР.
Студентилерниң чуруктарын социал четкилерден алган