ТывКУ-нуң 4-кү курузунуң студентизи Надежда Куулар «Кидисте хээлерниң амыдыралы» деп төлевилели-биле Россияның Аныяктар херектериниң талазы-биле агентилелиниң грант мөөрейинге тиилээн.
Студентиге «Аргаларны тургус» номинацияже киржиринге идигни берип, төлевилелдиң идеязын ТывКУ-нуң доцентизи, х.э.к. Ольга Кендиван сүмелээн. Ук төлевилел езугаар Бай-Тайга кожуунга «Кидис өйер өг-бүле мастерскаязын» ажыдар.
Төлевилелдиң кол идеязы чүдел?
Шаг шаандан тура тыва чон хой дүгүнден кидисти аажок үнелеп чораан. Кидис чокта, өгнү кылыры болдунмас. Тываның кадыг-дошкун агаар-бойдузун кидистен даараан чылыг идик-хеп чокта, ажып эртери берге. Кидис тыва чоннуң амыдыралында эң-не кол материал болуп чораан. Ол пөс-таавының чаңгыс-ла хевири турган. Тыва чон кидис белеткээрин өг-бүлениң езу-чаңчылы кылдыр санап чораан, ону салгалдан салгалче дамчыдып чораан.
Амгы үеде кидис белеткээрин херекке албастаан, өг-бүлелер ынаар кичээнгей салбайн турар. Ынчангаш ооң ажыы үнелеттинмейн чоруур болганда, ук ёзу-чаңчылды диргизип, аныяк-өскен ортузунга сайзырадыры чугула.
Төлевилелди боттандырып тургаш, бирээде, чаңчылчаан дериг-херекселдер-биле кидис шөйерин көргүзер 6 мастер-классты эрттирер. Ийиде, кидистен кылыгларның делгелгезин организастаар. Үште, кидисти белеткээрин тайылбырлаан өңгүр буклетти үндүрер. Оон аңгыда бо төлевилелдиң ачызында кидистен эт-херекселдерни, идик-хепти даарап өөренир аргалар тургустунар.
Келир үеде сайзыралы
Ук төлевилел янзы-бүрү социал айтырыгларны шиитпирлээринге база дузалыг. Ол дээрге салгалдан салгалче чоннуң культурлуг езу-чаңчылдарын кадагалап арттырары болгаш, этно- база эко-туризмни сайзырадыры болур. Статистиктиг барымдаалар-биле алырга, Тывада амгы үеде чүгле 300 хире уран-шеверлер кидис-биле ажылдап чоруур. Оларның аразында 10-дан эвээш кижи кидисти белеткээриниң технологиязын билир. Олар чүгле ийи-чаңгыс ажылдарны кылып, колдуунда боттарының амыдыралынга ажыглап чоруурлар. Ынчангаш аныяктар мал ажылынче кирип, көдээ ажыл-агыйны шилип ап турар апарган үеде, кидисти хол-биле белеткээриниң онзагай аргаларын кадагалап арттырары актуалдыг болуп артпышаан.
Чидиг айтырыг
Амгы үеде хойнуң дүгүн көдээде кайда-даа хүлээп албайн турар. Дүктү чүгле Кызыл хоорайда хүлээп эгелээн, ынчалза-даа ырак-узак кожууннардан эккеп дужаар дээрге, чарыгдалы улуг, а орулга орук өртээниң чартыын-даа дуглавас. Дыка хөй малчыннар хой дүгүн сарайларда чыып, харын-даа өрттедип, октап турары чажыт эвес. Дүктү садып-саарарының чаңгыс-ла аргазы — биче бүдүрүлгелерге халас чыгыы өртекке бериптери. Шак мындыг чидиг айтырыгларны шиитпирлээринге ук төлевилел дузалыг дээрзи билдингир.
Төлевилелдиң командазынче ТывКУ-нуң 4 студентизи кирип турарын сагындыраал. Олар өске-даа төлевилелдерни боттандырарынга чедиишкинниг киришкеннер: «Дугуй кырында эртем фестивалы»; «Инклюзивтиг чогаадыкчы чоруктуң фестивалы», «Эр улустуң ус-тывыш этномастерскаязы». Оон аңгыда команданың кежигүннери чыл санында хоорайның, республиканың болгаш Россияның чогаадыкчы делгелгелеринге киришкилээн. Ол дээрге «Инновациялар-2021» регионнар аразының аныяктар шуулганы, «Турисчи суй белек» бүгү Россияның мөөрейи, «Мөңгүн-Кержек» республиканың фестивалы, «Чинчи-Шуру» чогаадыкчы төлевилелдиң «Этномода» бүгү Россияның аныяк дизайнерлер фестивалы болур.
Аныяктарның ук төлевилели «Россияның чурукчулар эвилелиниң» Тывада салбыры, Бай-Тайга кожууннуң чагыргазы, Тыва үндезин культура төвү, Тывада Бизнес-инкубатор албан чери болгаш оон-даа өскелерден деткимчени алган.
Алена НАН-ХОО.
Чуруктарны Интернеттен алган.
