Хүндүлүг аныяк номчукчу!
«Тываның аныяктары» солун тургустунганындан бээр январь 19-та 90 чыл болуп турар. Ол бо үе дургузунда бистиң республикавыстың культурлуг өнчүзү апарган дизе чазыг чок. 90 чылдың дургузунда солунувус чурттуң сайзыралының аайы-биле аңгы-аңгы үелерни чурттап эрткен болгаш, аныяктар амыдыралының көрүнчүү болуп келген. Ооң салым-хуузу 5 көпеек өртектиг 2 ама саазын солундан эгелээн. Ону неделяда бир катап үндүрүп турган. Баштайгы кол редакторунуң ады – Намзырай Монгуш (1933-1934 чылдар), а ооң оралакчызы С. Увангур деп кижи турган. «Тываның аныяктары» дыка үр чылдар дургузунда республикада ийи дугаар тыва дылдыг солун турган. Сөөлгү чылдарда аныяк-өскенниң төрээн дылын эки-ле билбес апарганын барымдаалааш, бо чаңчылды катап эгидер сорулгалыг бис.
Амгы үеде аныяктарга чаңгыс-ла борбак өңнүг кылдыр үнүп турар солунувустуң эрткен төөгүзүн таныштырар эптиг арга деп көрүп турар мен. Баштай ооң адын көрээлиңер. «ТА»-ны янзы-бүрү чылдарда аңгы-аңгы кылдыр адап турган. Баштай, 1933 чылда үндезилеттингенинден бээр, «Реванэ шыны» деп аттыг парлаттынып эгелээн. (Революстуг аныяктар Эвилелиниң шыны»), а 1935 чылдан эгелээш, «Аревэ шыны» кылдыр үнүп турган.
Амгы эдилеп турар адын ол кажан алганыл? Бо дугайында архив материалдарында мынчаар бижээн. ВКП(Б) Тыва обкомунуң 1945 чылдың январь 18-те бюрозунуң хуралының протоколундан дараазында ушта бижилге: «ТАРЭ ТК-ның аныяктар солунун эде адаар дугайында айтырыгны чугаалашкан. Доктаатканы болза: ТАРЭ ТК-ның болгаш ТАРЭ Кызыл хооркомунуң органы «Аревэ шынын» ВЛКСМ обкомунуң болгаш «Тываның аныяктары» солун кылдыр эде адаар. Солуннуң редакторунга Х. С. Дамдынны бадылаан».
Ыраккы 1933 чылда тургустунган болгаш, ол тыва парлалганың хоочун солуну болуп турар. Ооң допчу-намдары, эрткен оруу тыва парлалганың төөгүзүнге артар: тыва бижикти нептередиринге, ону арат-чонга өөредир херекке болгаш тыва дылды, литератураны сайзырадырынга төлептиг үлүүн ол киириштирген. Национал кадрларны белеткээринге, аныяк-өскенни патриотчу чорукка, акы-дуңмалышкы найыралга кижизидер, тыва чоннуң чараш-чаагай езу-чаңчылдарынга оларны өөредир, хевирлээр херекке солуннуң салдары улуг.
Аныяктарны күш-ажылчы шынарларга кижизидер болгаш оларны көдээге быжыглаар херекке улуг үлүүн киирген. Ону дараазында рубрикалардан көрүп болур: «Аныяктар — мал ажылынче!», «Мал ажылы — ком¬сомолдуң шалыпчы херээ», «Ажылчын салгал», «Чарыштың хүндүлел самбыразы», «Комсомолчу шалыпчы тудугда», «Комсомолчу адыңны — ажыл-херээң-биле бадытка», «Беш чылдың гвардейжилери бис»… Шак-ла бо рубрикалар амгы үеде-даа актуалдыг болуп артпышаан. Аныяктарны мал ажылынче хаара тудар ажыл бистиң республикавыста амга дээр чоруттунуп турар, а аныяк гвардейжилер, юнармейжилерниң хөй-ниити организациялары кожуун-суму бүрүзүнде идепкейлиг ажылдап турар.
Шак мындыг узун төөгүлүг солунну чырыкче үнеринге белеткеп, республиканың идепкейжи аныяктары-биле үр чылдарда кады ажылдаар салым-хуулуг болганымга өөрүүр-дүр мен. «Тываның аныяктары» солуннуң 90 харлаан байырлалы-биле, хүндүлүг аныяк-өскен!
Мира КОНГУЛ-ООЛ,
«Тываның аныяктары» солуннуң кол редактору.
P.S.: Бир-тээ, солуннуң төөгүзүн чугаалап турар болганымда, редакцияга ажылдап чораан хоочун тыва журналистерни адаары чугула. Ынчангаш аңаа ажылдап чораан хоочуннарның даңзызын салдым. «Тываның аныяктары» солуннуң редакциязынга Тываның сураглыг чогаалчылары, ат-алдарлыг кижилер, кончуг дээн шыырак билиглиг журналистер ажылдап чораанын моон көрүп болур.
«Тываның аныяктары» тургустунганындан бээр аңаа ажылдап чораан кол редакторлар:
1. Намзырай М. С. (ажылдап турган үези — 1933-34 ч.)
2. С. А. Сарыг-оол (1934—36)
3. Самба-Лундуп (1937—40)
4. Күндүп-Сүрүң К. Д. (1941-42 ч.)
5. Дамдын Х. С. (1942—45)
6. Даңзы В. (1945—48 ч.)
7. Күнчүн Н. Л. (1948—50)
8. Даржаа Д. Х. (1950-51)
9. Чычаан-оол А. (1952-53)
10. Шойгу С. К. (1954—57 ч.)
11. Паву В. С. (1958)
12. Сувакпит О. Ө. (1959)
13. К-Э. К. Кудажы (1960—62)
14. Шаравии В. С. (1962—67)
15. Монгуш В. Б. (1968-69 ч.)
16. Байыр-оол М. С. (1970—72)
17. Даржай А. А. (1973—74 ч.)
18. Өлзей-оол М. О. (1975—78 ч.)
19. Куулар Ш. Д. (1979—86)
20 Монгуш С. С. (1986—91)
21. Дуюнгар М. М. (1991-92)
22. Хертек А. О. (1992—95)
23. Саая А. М. (1996—1997)
24. Мижит Э. Б. (1997-98)
25. Куулар В. О. (1998 ч.-2004)
26. Донгак К. К. (2005- 2006 ч.)
27. Хомушку А. В. (2006 ч. — 2007 ч.)
28. Конгул-оол М. А. (2007 ч.- амгы үеге чедир)
«Тываның аныяктарының» хоочуннары
1. Ендан Дартан-оол
2. Дыртый-оол Алексей Чонаевич
3. Яндара Раиса Тюлюшовна
4. Даржай Александр Александрович
5. Шангыр-оол Доржу Андреевич
6. Карашпай Клара Чаптужиковна
7. Сат Күстүгүр Күдерекович
8. Конгар-оол Чигир-оол Севилбаевна
9. Маадыр Валентина Дувановна
10. Монгуш Байыр-оол Сендажиевич
11. Чооду Сииринмаа Сояновна
12. Юмбуу Зинаида Бай-Караевна
13. Монгуш Эртине Сайын-Белекович
14. Куулар Шомаадыр Тойлуевич
15. Монгуш Александра Санчаевна
16. Ондар Охемчик Дукурович
17. Тамба-Сюрюн Раиса Александровна
18. Монгуш Чудур
19. Ондар Тамара
20. Седип Монгал Долзатович
21. Неволин Анатолий Афанасьевич
Ол ышкаш «Тываның аныяктары» солунга журналисчи күш-ажылчы оруун эгелээн хоочуннар хөй:
1. Шоюн Александр Сан-оолович — хөй чылдарда «Сылдысчыгаш» уруглар солунунуң кол редактору турган, амгы үеде «Башкы» журналының редактору.
2. Мижит Эдуард Байырович — шүлүкчү, В. Көк-оол аттыг Национал театрга хөй чыл ажылдап чоруур.
3. Саая Адыгжы Майнакович — «Сылдысчыгаш» уруглар солунунуң оралакчы редакторунга болгаш өске-даа солуннарга ажылдаан.
4. Монгуш Светлана Сүүр-ооловна — «Шын» солунга үр чылдарда кол редактор болуп ажылдаан, амгы үеде хүндүлүг дыштанылгада.
5. Хертек Артур Ойнаар-оолович — «Шын», «Улаачы» солуннарга кол редактор болуп ажылдаан, амгы үеде «Шын» солунда күш-ажылчы намдарын уламчылавышаан.
6. Куулар Радомир Сарыг-оолович — «Тыва» КТРК-ның оралакчы даргазы.
7. Монгуш Айлаң Манзыр-ооловна — амгы үеде чазактың парлалга албанында ажылдап чоруур.
8. Яндараа Ая Черлиг-ооловна —амгы үеде «Тыва» КТРК-ның ажылдакчызы.
9. Эргеп Надежда Санчыдаровна – амгы үеде хүндүлүг дыштанылгада.
10. Чооду Кара-Күске Күнзекович – хүндүлүг дыштанылгада.
Шак бо даңзыны оон-даа уламчылап болур. Ады кирбейн барган эш-өөр хомудавас боор. «Тываның аныяктары» солуннуң юбилейлиг чылында боттарыңарның сактыышкыннарыңарны бижип, редакция-биле харылзажырын күзээр-дир бис.
