Кавайны чымчак ыяштан чазаар. Тыва кавайны ѳгнүң ынаазынга ааткыышка баг кылгаш азар. Кавайның адаа талазынга ийи калбаксымаар ыяш турар, ол ийи ыяштың аразы ырак болур. Ийи кыдыынга база калбаксымаар ыяштар турар. Баш талазынга калбак тѳгерик ыяш турар. Орта ийи чиңге сѳѳскенни база быжыглап
каар. Ону эңмек дээр. Уругну ымыраа-сээктен камгалаар, чылыг база болур. Бут талазынга шала чолдаксымаар калбак ыяш турар. Ол ыяш хѳрек талазындан чавыс болур. Кавайның ийи талазынга базыткыыш дээр үш бичии калбак ыяштар турар. Ол дээрге уругнуң холдары лорт болзун дээш база чылыг болзун дээш ынчаар шарыыр.
Уругнуң кавайының иштинге чымчак чылыг алгыдан дѳжек кылып бээр. А дѳжектиң адаанга тос одуш кылып алыр. Тос одуш дээрге уругнуң ичелээр чери, Ооң иштинге хоюг хой ѳдээ уруп алыр. Кырынга чымчадыр дыткан ѳшкү дүгү (чѳѳк) салыр. Чүге ынчаарыл дээрге, ол ѳдек биле уругнуң ичези ѳл апаарга, үргүлчү солуп турар. Уругну чымчак алгы азы энчек-биле шуглаар. Буттарын чымчак анай азы койгун кежи-биле чылыг болзун дээш, чымчактап шарыыр. Шаанда тывалар чаш уругнуң будун кедергей чылыглаар чораан.
Кавайның бажынга адыг дыргаа азы чер хаванының дүгүн бичиини баглааш азып каар. Ол дээрге бичии уругнуң улаарап, сырбаңнавазын дээн камгалалы болур.
Кавайга ѳскен уругнуң дурт-сыны дорт, чараш болур. Кавайны чараш кылдыр чазаан ааткыышка азып алыр.
Информатор:
Хомушку Чечек Мѳңгежиковна, Чаа-Хѳл кожууннуң Ак-Дуруг чурттуг хоочун башкы.
