Соок дүжүп келгени-биле, чүгле хөмүр эвес, а одаар ыяш айтырыы база чер бажыңнарлыг чурттакчы чоннуң мурнунда тургустунуп келген. Одаар ыяшты бо хүнде Кызыл хоорайның азы ыраккы Каа-Хем суурнуң чурттакчы чону садып алыр дээш безин тыппас. Сентябрь айның ортан үезинде-ле ыяш садып алыры бергедээн. Пилорамалар 2 неделя бурунгаар чагыгларывыс долу дээр. А хууда ыяш садып турар машиналар кээр-келбези билдинмес. Ооң кырындан бир бичии газель машинаның кузовунда одуругну 1500 акшада садып турар. А ийи-ле хонук бурунгаар ол чарлалдар 1300 акшага турганын сагындыраал. Эрткен чылын улуг машинаның бир одуруун 1200 акшага садып турганын алгаш көөр болза, одаар ыяштың өртээ база хүнден хүнче өзүп турар. Ыяшты белеткеп садып турар оолдарның чугаазы-биле алырга, бензин чарыгдалдары хөй, хоорайның чоок-кавы девискээрлеринден ыяштаарын хоруп каан. Ынчангаш ырак тайгаларже үнүп турарын чугааладылар.
2018 чылдың чазынында, ыраккы Каа-Хем суурга үер болганда, чонга ыяш-хөмүрнү халаска дүжүрүп берип турган. Ынчан сумунуң, кожууннуң адалар чөвүлелиниң кежигүннери бо ажылга кончуг идепкейлиг болганын сактып ордум. Мону чүге бижип олурарымның бир чылдагааны – ооң соонда Хонук-оол Доржуевич Монгуш-биле кезек чурттакчылар чугаалажып тура, ыяш айтырыын Адалар чөвүлелдери холга алырын дилеп турган. Республикада Адалар чөвүлелиниң даргазы ынчан чурттакчыларның дилээн чөптүгзүнүп, ажыл чок эр кижилерни ынаар хаара тударын саналдаан турган. Ол кижилерге-даа сезоннуг ажыл, өг-бүлезинге-даа орулга болгай-ла. Чурттакчылар ону халаска алыр эвес. Үер бар-чок-даа болза, кыжын от отчудар ыяш черле херек.

Хоойлу езугаар алыр болза, хамааты кижи кайы хире хемчээлдиг ыяшты кезип ап болурун республиканың Бойдус курлавырлары болгаш экология яамызының дыңнадып турар.
— чуртталга бажыңы тудуп алырынга — 250 куб метр чедир ыяшты 50 чылдың дургузунда бир катап өг-бүлеге чөпшээрээн;
— бажыңын септээринге азы эде кылырынга 15 чыл иштинде чаңгыс катап 50 куб метр ыяшты кезип ап болур;
— дузалал ажыл-агый тудугларынга 15 чылда бир катап 50 куб метр чедир чөпшээрээн;
— чуртталга бажыңнарын одаарынга — 18 куб метр чедир (Мөңгүн-Тайга, Тожу, Тере-Хөл кожууннарның чурттакчыларынга — 30 куб метр чедир) чыл санында бажың бүрүзүнге чөпшээрээн.
Ону алырынга ыяшты садып ап турарының дугайында садыг-саарылга керээзи херек. Аңаа айтыр чүүлдер:

а) Билдириишкин киирип турар кижиниң ат-бажы, документизиниң дугайында медээлер, чурттап турар чериниң адрези;
б) кайы кезек девискээрден ыяшты алырының дугайында медээ азы лесничество чериниң ады;
в) ыяштың хемчээли база шынары.

Билдириишкинге кожар документилер:
1) паспорттуң хоолгазы
2) бажыңны септээр, эде кылыр таварылгада ооң документилери.
Оон-даа тодаргай медээлерни билип алыр дизе, Кызыл хоорайның Калинин кудумчузунда 1 б бажыңның 131 дугаар кабинединге чедер. Харылзажыр телефоннары 6-28-03, 6-19-18.
Мира КОНГУЛ-ООЛ

#Кышкабелеткел #тыванын_аныяктары #сылдысчыгаш_солуннар