Иван Ондар бичиизинден тура машина-техникага улуг сонуургалдыг чораан. Чүге дээрге ооң ачазы Дугар-оол Ондар чолаачы ажылдыг, назынының аныяк үезин (барык 33 чылдарны) ол Чөөн-Хемчик кожууннуң Ийме суурунга, сөөлзүреди Карл Маркс аттыг совхозка чүък машиназы мунуп эрттирген. Ынчангаш бодунуң ынак ажылынга оглун бичиизинден тура өөредип, оон ыңай уламчылаар кылдыр дамчыдып бергеш, боду шээр, бода, чылгы малдар өстүреринче кирген. Ол ажылды база 30 ажыг чылдар дургузунда кыш-чай дивейн, амыр-дыш чок кылып келгеш, дыка хөй малды өстүргеш, ажы-төлүнге үлештирип бергеш, бурган оранынче чорупкан соонда, ам сес чыл эрткен.
Ооң улуг оглу Иван база ада-иези ышкаш, онзагай ажылгыр, кызымак кижи болган. Ол ажыл-ишчи баштайгы базымнарын база-ла чолаачылап, ачазының изи-биле бар чорааш, чоорту милицияга ажылдап эгелээш, хөй-ниитиниң өнчүзүн оорлардан, самчыгдакчылардан камгалап, хөй чылдар дургузунда ажылдааш, полицияның полковниги эргелиг халажылгаже үнген.
Амгы үеде Иван Дугар-оолович ада-иезиниң үндезилеп тургузуп каан ажыл- агыйын Бии-Хем кожууннуң Өөк деп суурундан улуг ырак эвес черде башкарып, улам сайзырадып турар. Ооң авазы Часыг Сотпаевна Ондар бо чылдың август 15-те 90 харлаан. Назы-хары дөгүй-даа берзе, кадыы, угааны ам-даа чарт хевээр, оолдарының ажыл-агыйын хайгаарап көрүп, арга-сүмезин берип орар.
-Аалда 100 ажыг улуг-биче хаваннар бар, оларны азырап олурар кижи-дир ийин авам — деп, Иван баштактаны аарак чугаалаар болду.
Ооң дуңмазы Уран-оол Ондар өг-бүлези-биле авазының чуртундан 15 км хире черде аңгы аалдыг, хөй шээр, бода, чылгы малдарны азырап өстүрүп орарлар.
Төрел бөлүк мал өстүреринден аңгыда, чер ажылы база кылып турар. Узун хуусаада хөлезилеп алган черлеринде тараа тарып, мал чеми белеткеп, малын ооң-биле кыш ажыр азырап, артыкшылдыын хереглээн улуска садып-даа турарлар. Ылаңгыя Бай-Тайгада, Эрзинде хөй малдыг улус суланы, бирээзин-не 400 кг чедир борбактай дүрген сигенни чыл санында хөйү-биле садып ап чаңчыга берген.
Оон аңгыда, үрде кагдынган 500 га черлерни күрүне программазын езугаар катап ажыглалга киирер, болбаазырадыр (культур-техниктиг) ажылдарны Иванның улуг оглу Сайдаш Ондар кылып эгелээн.
Ооң дуңмазы Сайсуу Ондар мал эмчизи өөнүң ээзи-биле соңгааар Шира деп черде чурттап, ында муң-муң инектер тудуп турар сайгарлыкчы кижиниң сүт-бараан фермаларында ажылдап турарлар. Ында саанчылар сүттү хүнде-ле 32 тонна чедир электрилиг арга-биле саап, садып алыр черлерге дужаап турар.
Беш ажы-төлдүң хеймери Дензин-Долгар Ивановна авазы Чечей Тюлюшовна Ондар-биле кады садыг ажылы чорудуп, көдээде ажылдап турар кижилерни аъш-чем-биле олар хандырып турар. Фермер Иван Ондар боду КамАЗ машина мунуп, хөй машина-техниканы ажылдадыр бензин, солярка тыптынып, садып эккээр ажылдыг.
Бо хүнде Ондарларның уйнуктарының саны 18 четкен. Оларның бирээзинден бир чаш кижи база төрүттүнген.
Сөөлүнде чугаалап каар бодаан чүүлүм мындыг: ажылгыр улустуң ажы-төлү, уйнуктары база ындыг болур. Келир үеде оларның төлептиг үлегери өске аныяктарга ажыктыг болур боор деп идегеп артым.
Хенче-Кара Монгуш,
авторнуң база фермерниң тырттырган чуруктары