Тыва чемнер: шээр малдың ишти-хырнын белеткээри

БААР. Шээр малдың баарын хайындыргаш, бүүрек чаа-биле кады бүдүнге-даа, ижин-биле кады тыртып-даа, согажалап-даа кылып чиир.
Чем кылырындан аңгыда, ооң-биле алгы баартаар: шала хайындыргаш, чуура тудуп, сүтке хоюдар, дус, эвээш чиг далган холааш, үр эвес тургузуптар. Кадыг алгыны баартап алырга, ол чымчаар, өл-шыкка белен үрелбес болур.

ЭДИР. Эдир дээрге семис малдың хырнын шып чоруур чаг-дыр. Ооң-биле чүнүң-даа мурнунда согажа ораар, хан аксы дээшкиннээрде чаглаар, мүнге доорарр, тырткан эътке холуур. Эдир чаа хөй болза бүүрек чаа-биле кады доорааш, пашка үс кылдыр сыскырып ап болур. Эдирни дыдып чивес. Ынчанган кижини аштаңгы азы хоптак дижир.

ЧҮРЕК. Чүректи чара кескеш, иштинде дес ханын төп кааптар, чүрек хавын чаа иштинче кылдыр аңдарар. Чүректи баштай дүлер эъттер-биле кады хайындырар. Шээр малдың чүрээн хөй кезиинде бичии уругларга тутсур. Өг эъди салганда чүрек ыяап-ла турар. Кандыг-даа малдың эъдин кадыргаш, соктап алырга, ооң чүрээниң хавынга өй-тап сыңа бээр дижир.

БҮҮРЕК. Бүүректи чаандан чанагаштап болбас, аас-кежиинге таалаар дижир. Ынчангаш чаг шуглаа-биле кады хайындырар. «Чаг иштинде бүүрек, чанчык иштинде таапкы» дег чыргалдыг дээн уткалыг тыва улустуң үлегер домаа бар. Бүүректи бичии уругларга бээр. Өг эъдинге ыяап-ла ону киирер чаңчыл бар.

ӨКПЕ, ӨС. Хойнуң өкпезинде биче салаа хире адыр өкпе бар. Ону үзе кезип кааптар ийикпе, азы дээскинчек, бестиг баарзык аштаарынга ажыглаар. Өкпени өзүнден аңгылааш, баштай дүлер эъттер-биле кады хайындыргаш, ижин-биле холуй хээптер.
Өстү өске кижилерге салбас. Шээр малды өзээш, ооң ханын савага куткаш, хоюдур тудуп, маажааан кижиге ону салыр.

#Наадым_2023

Тыванын аныяктары/Молодежь Тувы

Предыдущая запись
Ольга Сергеева: «Быть учителем – моя мечта детства»
Следующая запись
Билиглер хүнү: Булун-Теректе чаарттынган школа
Меню