Саян Тюлюш – тура-соруктуг, бурунгаар базымныг, эрес-кежээ аныяктарның бирээзи. Ол ада-иезиниң арга-сүмези-биле мал-маган кадарар чымыштыг ишти шилип алгаш, шынчызы-биле бараан бооп чоруур. Саянның ава, ачазы шагдан тура, ада-өгбезиниң мал-маганнын өстүржүп, кадаржып келген болгаш, мал кадарар ажылдан ол-ла хевээр салдыкпааннар.
Өг-бүлениң хеймер оглу аныяктарны деткээн төлевилелге киржип, ийи чүс баш санныг шээр малды хүлээп алгаш-ла, ада-иези-биле демнежип, Бак-Ыяшта чаа кыштагны тудуп ап, кызымаккайы-биле малчыннап чоруурун Чаа-Суур сумузунуң удуртукчулары чугааладылар.
Аныяк малчын ийи чыл бурунгаар Айбек Түлүштен шээр малды хүлээп алгаш, онча-менди кадарып, өстүргеш, эрткен чылын Айдыжан, Тана Давааларга дамчыдып берген. Ол чымыштыг ажылының дугайында мынчаар таныштырган:
— Боду-ла кызымаккай болза, малдың баш саны чылдың-на өзүп чоруп каар чорду. Төрүлге үезинде туда тургаш, чаш малды онча-менди камгалап алырга-ла, артканы ажырбас. Чүс баш хойдан ол-ла хире чаш хураганны камгалап ап келген бис. Хүлээп алган ийи чүс баш хойну дараазында аныяк малчынга бериптерге, ботка артып калган малды улаштыр өстүрүп, кадарып тур мен. Коданда бода малывыс база бар, ада-ием, катым, кат-ием дыка улуг дузаны көргүзүп турарлар. Мал ажылынга демниг чорук херек, бодумнуң эш-өөрүмнү мал кадарарынче кыйгырар-дыр мен.
Шынап-ла, аныяк малчынның кыйгырып, чагып олурары чөптүг, демнежип алгаш-даа, малды кадарып болур. Малдан халбактанырга, бай-шыырак чурттаар деп, чоннуң чугаазы кончуг шын дизе частырыг турбас. Саян ону элдээрти чугаалап олурду, бо өг-бүлени онзалап демдеглээри чугула.
Аал-чурттуң ээзи Саян Викторович малының баш санын өстүрүп, кадарып турар, а өөнүң ишти Аңгыр-Чечек Аясовна дээди эртемниг эмчи, аныяк өг-бүлениң үш харлыг оглу ачазы-биле кады аалында. Бо чайын куда-доюн база эрттирип алган аас-кежиктиг өг-бүле болуп турар.
Аныяк малчыннар чайын малын семиртири-биле, Чайлаг-Хемче көжүп, аңаа тайгалаарлар. Хемниң ол-бо талазында аалдар-ла хөй, аразында хоочун малчыннар база бар, олар чоокта чаа өгленген, малчыннаан аныяктарга арга-сүмезин чугаалап олурарлар. Аржаан суглуг Чайлаг-Хемге чайлааш, күзегже көжүп келгеш, малынга чем белеткээр дээш, Сарыг-Хөлдүң делгем шынаазындан сиген-ширбиилин кезип ап, чай чок-ла боорлар. Кыштадыр малга дөрт-беш машина ишти сигенни кезип алырга, ажырбас деп чугаалаар болду. Аныяк малчыннарга эге дээрезинде ажыл белен эвес болур. ада-иези, төрелдериниң деткимчези чугула херек дээрзи билдингир. Саян биле Аңгыр-Чечектиң ада-иелери уругларынга деткимчени көргүзүп чоруур үлегерлиг өг-бүлелер болур. Оон ыңай Өвүр кожууннуң болгаш Чаа-Суур сумузунуң удуртукчулары Саянның өг-бүлезин ажылгыр, кызымаккай, чымыштыг иштен чалданмас, ажыл-агыйы шуудай берген, хөй-ниити ажылынга идепкейжи аныяктар дээрзин мактап демдеглээннер.
Мындыг онза аныяк өг-бүледен үлегер-чижек алыры чугула.
А.Базыр-оол.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
