Чаа-Хөлдүң делгемнеринде

Мал-маган кадарып чоруур эрес-кежээ аныяктар аравыста бар. Оларның санынга Чаа-Хөл кожууннуң Булуң-Терек суурда аныяк малчыннар Радж, Даң-­Хаяа Сундуйлар дорт-ла ха­мааржыр. Ада-иезиниң эки үлегерин эдерип, малын өстүрүп, турлаг, хонаштарын ээлеп, көжүп чоруурлар.

Бо малчыннар 2017 чылда «Аныяк – өг-бүлеге кыштаг» төлевилелинге соруктуу-биле киришкеш, мал ажылынче шымнып киргеннер. Булуң-Терек суурдан ырак эвесте, Ортаа Кызыл-Даг деп черде, чаа кыштаг-хорааны тудуп кылгаш, чыварлыг кышты хүр-менди ажып алган бооп турар. Сундуйларның коданында 200 ажыг шээр мал бар, бо хүннерде хойлары төрүп эгелей берген. Амдыызында өгнүң херээжен ээзи Даң-Хаяа Шолбановна боду чаш хураганнарын онча-менди камгалап ап, четтигип турар. Чаш хураганнарны онча-менди камгалап алыр дээш, уйгу-чыдын чок туруптарлар. Өгнүң эр ээзи хүндүс малын кадарып чоруп каар, а херээжен ээзи кажаада малын хайгаарап хүнзээр.

Чымыштыг сакман ажылының дуга­йында ол мынчаар чугаалады:
– Чылдың-на мал төрүлдезиниң үезинде чаш хураганнарны онча-менди камгалап ап келдивис. Дыштанылга үези кээрге, амы­раар чордувус, уругларывыс суурдан келгеш, дузалажып бээрлер. Эрткен чылын 100 баш хойдан ол-ла хире чаш хураганны камгалап апкан бис. Бо чылын база чүс ажыг хойну төрүдүп алгаш, чаш хураганнарын онча алыр дээш, кызып тур бис. Боттары мал тударга, дыка эки чүве-дир. Хой оолдаашкыны түлүктей бээрге, кажаага тура хүнзээр чордум, ооң кадында өшкүлер база төрүп эгелээн, анайларын онча-менди алыры-биле, карак салбайн, хайгаарап тур мен – деп, ажылынга шын-на сеткилинден бердингенин Дан-Хаяа Сундуй дамчытты.
Бо аныяк­тар кайызы-даа үжен харлыг. Ол хирезинде бергелерге торулбайн, кызымаккайы-биле мал кадарып чоруурлар. Сундуйлар беш уруглуг, 2 кыстыг, ожук дажы дег үш оолдуг. Булуң-Терек суурда кырган-авазы уйнуктарын карактап, өөредип турар, мал-маган кадарган уругларынга арга-сүмезин берип олурар. Уруг­лары дыштанылгада ада-иезинге дузалажыры хөлчоктар, чайын мал-маганын Адыр-Бажынче тайгаладып көже бээрлер, а күзүн, чазын Хаяалыг-Дагга кээр.
Эрткен чылын шээр малын «Чаа сорук» төлевилелиниң киржикчизинге база бергенин чугаа­ладылар. Малды боду кадарарга, баш саны дөмей-ле өзүп кээр деп, аныяктар өөрүп демдегледилер. Сундуйларның өг-бүлезин Булуң-Терек суму чагыргазында Азията Каадыр-ооловна Дамба баштаан даргалар деткип, аныяк­тар төлевилелинге кииргеннер. Хөй уругларлыг өг-бүлениң бурунгаар чүткүлдүүн, кызымаккайын, ажылгырын чаңгыс чер-чурттуглары мактап чугаалап турарлар. Шынап-ла, Сундуйлар боттарының үе-чергелериниң аразында ёзулуг-ла үлегерлиг болгаш тура-соруктуг.
А. БАЗЫР-ООЛ

Предыдущая запись
ЭЪТ-ЧЕМ – БОДУНУУ!
Следующая запись
Күш-ажылчы аныяктар хөй
Меню