Бай-Тайганың «кыштагжылары»

«Аныяк өг-бүлеге – кыштаг» төлевилел боттанып эгелээнинден бээр Бай-Тайга кожууннуң Бай-Тал суурундан 5 өг-бүле киржип турар. Чылдың-на 5-6 кордакчының аразындан бир төлептиг өг-бүлени суурнуң чону соңгуур. Кордакчы бүрүзүнүң шупту эки, төлептиг талаларын көөрүнден аңгыда, оларның аразындан кым деткимчени эң хереглеп турарын, боттарының мал-маганы чогун, эрес-кежээзин барымдаалап шилиир чаңчылдыглар. Чоннуң киржилгези аңаа төнүп кагбас – кыштагжыларның чурттаар оран-савазын, кажаа-хораазын база-ла организациялар аайы-биле оочурлап шефтежип кылырлар. Сумунуң депутаттары, чагыргазы, школа, күзелдиг эр хиндиктиг кижи бүрүзү «далайга дамды дуза» дээни дег, кыдыынга чыдып кагбайн турары онзагай.
Шолбан, Сайзана Иргиттер — «Аныяк өг-бүлеге – кыштаг» төлевилелдиң 2017 чылда киржикчилери. Өгнүң эр ээзи бичиизинден-не чартык өскүс өзүп келген. Школаны доо­зуп тура, бүдүн өскүс арткан. Кады төрээн 4 алышкы бот-боттарын деткижип, эптиг-демниг болганы эки. Кажан дуңмазы төлевилелге киржип эгелээрге, акылары, дуңмазы кол дузалакчылары болган.
Ийи чүс баш хойну хүлээп алгаш, бир дугаар чылында 170 баш хураган алганнар. Ийи дугаар чылында арга-дуржулга кирип, 197 башты онча-менди ажаап алганнар. Ийи чыл болгаш күрүнеге 200-тү дедир эгидиптерге, боттарынга хүлээп алганындан-даа хөй малдыг апарган. Кызымак чоруктуң түңнели көстүп, баштайгы өнчүзүн ажылдап алганнар.
Аныяктар ийи ажы-төлдүг. Төлевилелге киржирде, бир оолдуг турганнар. Оглу чаа-ла 5 харлыг-даа болза, ачазындан чыда кагбас, келир үеде улуг дузалакчы болуру магат. Бичиизи инек саар, авазынга дузалажыр кыс болган. Ол амдыызында 2-ле харлыг. Өгнүң херээжен ээзи Сайзана суурнуң садыында ажылдап турар. Бир неделя ажылдааш, бир неделя дыштаныр үезинде аалынга келир. Мал оолдаашкынының үезинде суурнуң ажыл чок улузу малчыннарга дузазын көргүзүп турар. Иргиттерниң өг-бүлези база ийи дузалакчыны хүлээп алыр. Олар ийи ай иштинде бирээзи-ле, 2 шыырак хой, 2 кыс хураганны ажылдап алырлар. Сиген-ширбиишти үе-шаанда боттарының шөлүнден чедер кылдыр белеткеп ап турарлар. Бо чылдар иштинде хойдан аңгыда инектер, аъттар база немешкен. Чылда төлээр үндүрүүн кожуун төвүнде пятница санында болуп турар көдээ ажыл-агый яармарказынга хойунуң эъдин садып-сааргаш, үезинде төлеп ап турарлар. Эрес-кежээ өг-бүле хлевин боттары быжырып, саган сүдү-биле янзы-бүрү ак чемни ажы-төлүнге болбаазырадып берип турар.
Аныяк малчын бо чылын бир дугаар тараа тарып шенээн. 20 гадан 10 ажыг тонна дүжүттү алган. Аңаа сорук кирип, келир чылын шөлүн ам-даа улгаттыргаш, хаваннар азыраарын планнап турар.
Көдээ ажыл-агый ярмарказынга садар дээн малын ол баш бурунгаар белеткеп, тараа-сулазын берип эгелээр чаңчылдыг. Ынчаар чемгерип, белеткээн хойнуң эъди бедик шынарлыг, семис-чаагай болуру билдингир. Мал-маганын элээн ыракта агып чыдар арыктан суггарып, аъш-чем кылыр сугну база оон узуп алырлар. «Аныяк өг-бүлеге – кыштаг» төлевилелдиң иштинче кирип турар программа езугаар 2021 чылда 2017 чылдың киржикчилеринге кудуктарны кылыры көрдүнген. Келир чылын мынчан сугну чанында кудуктан узуп ап турар апаарынга идегеп турарлар. Иргиттерниң өг-бүлези мурнакчыларның одуруунче кирип, Тыва чазактан хүн батареязын шаңналга алганнар.
— Харын-даа мындыг төлевилелди чазак чогаадып кылган. Аңаа киржир арганы чонум меңээ берген. Төлевилелге киришкеш, амыдыралым эки талаже өскерлип, келир үеже бүзүрелдиг көрүп, сагыш чиик чурттап олур бис. Ол хире улуг дузаны алган кижи, күрүнениң, чоннуң бүзүрелин оскунмайн кызып ажылдап чор бис.
Шаңналга алган хүн батареязы-биле соодукчу, телевизор ажылдап, сайылгаан чырып турар. Кежээлерде сайылгаан чырыынга чүнү-даа кылып алыр, эки чорду. Хоорай чурттакчыларындан тудак чок бис деп баштактанчыр бис. Чазак-чагырга меңээ улуг дузаны көргүскен болганда, бодум хуумда база бир-ле эки чүвени дуза хереглеп чоруур кижиге көргүзүптер үем туруп кээр деп идегээр мен – деп, Шолбан Иргит күзелин чажыр­бады.
Редакциядан: ТР-ниң Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң 2020 чылдың декабрь 12-де кылган Айыткалында ук губернатор төлевилелин «Кыштаг» деп эде адаанын сагындыраал. Бо чылдан эгелеп, киржикчилерниң назы-харын 36-дан 55 чедир узаткан.
Аржана ЧАМЗЫРЫН

#тыва #кыштаг #губернаторскийпроект #тыванын_аныяктары

Предыдущая запись
      Цифровая отрасль активно набирает обороты
Следующая запись
Өвүрнүң кыштагжылары
Меню