Эки турачы тыва кыстарның маадырлыг чоруктары мырыңай таварылга эвес. Олар фронтуга келириниң мурнунда кадыг-шыңгыы өөредилгени эр солдаттар-биле бир дөмей эрткеннер. Ковров хоорайга курлавырда полкка өөредилге оларга езулуг школа болган, ону фронт чанынга 31-ги полкка база уламчылааннар.
Өөредилге соонда херээженнер эр улус-биле деңге бүгү дериг-херекселдерлиг, аъттыг 1200 км маршты эрткеннер. Ынчан олар кандыг-даа чиигелде чокка эр улус-биле кады аъттарын ажаап, боо-чепсээн аштап, дыштанган черлеринге бот-тывынгыр концерттерге киржип, танцылап, хөглеп чорааннар. Ол дээрге тыва херээжен дайынчыларның база езулуг маадырлыг чоруу болган.
Бир эвес хая көрүнгеш, фронтуже чорударын тыва кыстарның канчаар чедип ап турганын коптарар болза, дыка солун.
Тыва эскадроннуң санитар салбырының командири Ооржак Севил ону фронтуже эки тура-биле чорудар дугайында билдириишкинни беш катап бижээн. Фронтуже танкист болуп чоруур дээш механиктер курузун доозуп алган турда, чаңгыс борбак кыс кижи дээш чорутпаан. Адак соонда Севил бодунуң изиг күзелин чедип алган, ол Ада-чурттуң Улуг дайынының фронтузунче бо удаада танкист эвес, аъттыг шеригжи болуп чорупкан. Нам кежигүнү Ооржак Севил эки турачыларның санитар салбырының командиринге томуйлаткан.
Бичии Севилдиң чаш назыны белен эвес, кадыг-бергелерге эрткен. Чөөн-Хемчик кожууннуң Чадаана сумузунга ядыы арат Матпаның өг-бүлезинге төрүттүнген. Ооң авазы бичиизинде-ле чок апарган. Ол кырган-авазының холунга өскен.
Севил амгы «Искра» совхозтуң Бажың-Алаак суурунда школага өөренип эгелээн. Аңаа аревэге кирген, 1932 чылда нам кежигүнү апарган.
Чээрби харлыында Севилди Москваже өөредип чорудупкан. Орта ол Чөөн чүктүң ажылчы чоннарының коммунистиг университединге өөренип турган. Оон келгеш, Таңды кожууннуң херээженнер дасыының даргазынга ажылдап, арат херээженнерниң өөредилгезинге, культуразынга хөй күжүн үндүрген. Совет Ада-чуртче фашистиг Германия оор езу-биле халдап кээрге, Ооржак Севил фронтуже чаалажып чорупкан. Тулчуушкун шөлүнге ол хөй-хөй дайынчыларның амы-тынын камгалап ап, бодунга хүлээткен дайынчы чепсээ-биле он-он фашистерни узуткаан. Ооржак севил Совет чазактың болгаш ТАР-ның хөй орденнери, медальдары-биле шаңнаткан.
Эки турачы тыва кыстарның эң бичиизи Кыргыс Норжуң турган. Ынчан ол он алды хар безин четпээн. Фронтуже чорударын дилеп, билдириишкин киирерге, кандыг-даа харыы келбес болган. Соонда ол чүгле нам кежигүннерин фронтуже алыр деп дамчыыр чугаа дыңнаан. Удатпаанда ол нам кежигүнүнге кирип алган.
Ындыг янзылыг Кыргыс Норжуң фронтуже коммунист апарган чорупкан. Ол мурнуку шугумче бар чыда, гитлержилерден хостаан черлерде өрттенген хоорай, суурларны, кижи өлүрер аскыларны, элеп-түрээн кырганнарны, херээженнерни, өл-чаш ажы-төлдү көргеш, дайзынга өжээн-кылыы улам хайнып чораан.
Эки турачы кыстарның шуптузунуң дугайында долузу-биле бижиири берге. Төрээн чурттуң ады дээш оларның кижи бүрүзү маадырлыг чоруктарны кылган, чалыы назынын камнавааннар. Эки турачы тыва кыстарның дугайында, оларның кижи бүрүзүнүң дугайында номнар ам-даа бижиттинер, кинофильмнер тургустунар дээрзинге бүзүрээр бис.
Валерий Кара-оол. (Төнчүзү. Эгези март, апрель айның үндүрүлгелеринде)